Ο Κλήδονας είναι ένα έθιμο του οποίου οι ρίζες ανιχνεύονται στην ελληνική αρχαιότητα και η πρώτη γραπτή περιγραφή του συναντάται στους βυζαντινούς χρόνους. Η ίδια η λέξη υπάρχει από την ομηρική εποχή. «Κλήδων» ονομαζόταν ο προγνωστικός ήχος, ο συνδυασμός τυχαίων και ασυνάρτητων λέξεων και πράξεων κατά τη διάρκεια μαντικών τελετών, στους οποίους αποδιδόταν προφητική σημασία
Ο κλήδονας ζωντανεύει τη μέρα του Αϊ-Γιαννιού του Κλήδονα (ή Ριγανά, ή Λαμπαδιάρη) στις 24 του Ιούνη, μέρα κοντά ή συμπίπτουσα με το Θερινό Ηλιοστάσιο καθώς ή δύναμή του ηλίου φανερώνει κυρίως τα μελλούμενα, σύμφωνα με τις μνήμες του παρελθόντος. Στη Νεοελληνική αντίληψη το έθιμο αυτό εξελίχθηκε σε μια παραδοσιακή ιεροτελεστία, περισώζοντας με αυτό τον τρόπο την αρχαία πρακτική των ερωτικών χρησμών.
Τι ακριβώς όμως λαμβάνει χώρα στις εορτές του Κλήδονα; Η προετοιμασία αρχίζει από τη νύχτα της παραμονής όπου ανάβονται μεγάλες φωτιές στα σταυροδρόμια στις οποίες καίγονται τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς και θεωρείται καλή τύχη να πηδήξει κανείς από πάνω τους, ιδιαίτερα δε για τα νέα αγόρια και κορίτσια, που ενίοτε πηδούν τις φωτιές ανά ζεύγη πιασμένα χέρι-χέρι(και η γράφουσα έχει περάσει πάνω πολλές απ ‘αυτές, αν και έχει μεγαλώσει σε γειτονιά του Πειραιά…!) Στη συνέχεια οι παραλλαγές των πρακτικών είναι πολλές ανά την Ελλάδα. Ας δούμε κάποιες από αυτές.
Στην πλέον διαδεδομένη και παραδοσιακή, οι ανύπαντρες κοπέλες φέρνουν από το πηγάδι ή την κεντρική βρύση νερό το οποίο ονομάζεται αμίλητο, καθώς πρέπει να το φέρουν χωρίς να μιλήσουν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. Το αμίλητο νερό χύνεται σε -πήλινο συνήθως- δοχείο και η κάθε κοπέλα ρίχνει μέσα από ένα προσωπικό αντικείμενο, συχνά πολύτιμο, το λεγόμενο ριζικάρι. Το δοχείο σκεπάζεται με κόκκινο ύφασμα και «κλειδώνεται».
«Κλειδώνουμε τον κλήδονα με τ’Αϊ-Γιαννιού τη χάρη
κι όποια’χει καλό ριζικόνα δώσει να τον πάρει»
Παραμένει όλη τη νύχτα σε ανοιχτό χώρο κάτω από το φως των άστρων για να «ξαστριστεί». Οι κοπέλες επιστρέφουν σπίτια τους για ύπνο, όπου πιστεύεται ότι θα ονειρευτούν τον μελλοντικό σύζυγό τους. Το πρωί πριν βγεί ο ήλιος (ώστε να κρατάει ακόμα η μαγική επιρροή των άστρων) το δοχείο κλείνεται στο σπίτι και το απόγευμα μαζεύονται πάλι οι κοπέλες όπου και ανοίγουν το «κλειδωμένο» δοχείο.
«Ανοίγουμε τον κλήδονα με τ’Αϊ-Γιαννιού τη χάρη
κι όποια ‘χει καλό ριζικό σήμερα ναν το πάρει»
Τα ριγμένα από την προηγούμενη στο δοχείο ριζικάρια ανασύρονται ένα ένα ως απάντηση για το ριζικό κάθε κοπέλας και ταυτόχρονα απαγγέλλονται κάποια δίστιχα. Το δίστιχο υπό την απαγγελία του οποίου ανασύρεται το αντικείμενο κάθε κοπέλας θεωρείται ότι προμηνύει το μέλλον της και ακολουθεί ο σχολιασμός του από τους παριστάμενους που προτείνουν τις δικές τους ερμηνείες….
Άλλες πρακτικές περιλαμβάνουν συχνά το αμίλητο νερό του οποίου όμως είναι διαφορετική κάθε φορά η χρήση…Μια παράδοση λέει ότι αφού φέρουν οι κοπέλες το νερό, πίνει καθεμιά μια γουλιά και τρέχουν στα σταυροδρόμια. Το πρώτο αντρικό όνομα που θα ακούσουν θα είναι αυτό του μέλλοντα συζύγου τους…
Μια πρακτική που επίσης επιβιώνει ως τις μέρες μας στον κλήδονα είναι το «μάντεμα» με το αυγό. Εδώ το αμίλητο νερό μπαίνει σε καθαρά ποτήρια, ένα για κάθε κοπέλα και ρίχνεται μέσα το ασπράδι μόνο ενός αυγού. Τα ποτήρια μένουν όλη νύχτα κάτω από τα αστέρια και το πρωί ανάλογα με τα σχήματα που έχει σχηματίσει το ασπράδι μαντεύουν τα μελλούμενα…(και είναι πραγματικά εντυπωσιακό έχω να προσθέσω!).
Άλλη εκδοχή απαιτεί από τις κοπέλες να ρουφήξουν ένα ωμό αβγό, χτυπημένο με πολύ αλάτι και χωρίς να φάνε ή να πιούν τίποτε άλλο να πάνε κατευθείαν για ύπνο τη νύχτα του Κλήδονα. Αυτός που στο όνειρό τους θα τους προσφέρει νερό να ξεδιψάσουν θα είναι ο μελλοντικός σύζυγός τους.
Ας δούμε τώρα την αντιμετώπιση αυτών των εθίμων από την πλευρά της επίσημης Εκκλησίας. Το έθιμο του Κλήδονα αναφέρει ο Θεόδωρος Βαλσαμών, πατριάρχης Αντιοχείας κατά το β’ μισό του 12ου αιώνα και επιφανής νομικός της εποχής στο σχολιασμό των κανόνων της Πενθέκτης Συνόδου (691-2 μ.Χ) Παραθέτει περιγραφή του εθίμου το οποίο προσομοιάζει με βακχική τελετή συνδεδεμένη με τον Σατανά και για αυτό το λόγο καταδικαστέο. Επίσης αυτοκράτορες της πρωτοβυζαντινής εποχής εξέδωσαν πολλάκις διατάγματα με τα οποία απαγόρευαν το άναμμα πυρών στα σταυροδρόμια κατά το Θερινό Ηλιοστάσιο. Από την επανάληψη αυτών των διαταγμάτων συμπεραίνουμε την αδιαφορία του κόσμου προς αυτά και τη συνέχιση της πρακτικής.
Παρόλη την αρνητική στάση λοιπόν Εκκλησίας αλλά και κρατικών φορέων σε παλαιότερες εποχές, το έθιμο του Κλήδονα επιβιώνει ως σήμερα συχνότερα στην ελληνική επαρχία και σπανιότερα στα μεγάλα αστικά κέντρα. Εξάλλου σε πολλές περιοχές της χώρας αλλά και γειτονιές πόλεων στις οποίες ο ορθολογισμός της νεώτερης εποχής και η απελευθέρωση από προλήψεις συνέβαλλαν στην ατόνηση και πολλές φορές εξάλειψη του εθίμου, γίνεται τα τελευταία χρόνια συνειδητή προσπάθεια αναβίωσής του με πρωτοβουλία διαφόρων φορέων (δήμων, πολιτιστικών συλλόγων κλπ).
Μερικοί ίσως αντιτείνουν ότι λείπει έτσι ο αυθορμητισμός της προηγούμενης περιόδου, σώζονται όμως αναλλοίωτες οι παραδοσιακές λαϊκές τελετουργίες.
Leave a Reply