«Σήκωσα [έναν] από τον Βορρά, και θα ’ρθει•
από την ανατολή του Ήλιου θα επικαλείται το όνομά μου•»
Ησαΐας 41:25
Η ολοκλήρωση των παθών του Ιησού γίνεται με τον δραματικό θάνατό του πάνω στο σταυρό. Παρ’ όλη την εκτενέστατη φιλολογία σχετικά με το πώς και που ακριβώς σταυρώθηκε ο Ιησούς και τις πάμπολλες διαφωνίες για το εάν επρόκειτο για ξύλα πράγματι σε σχήμα σταυρού ή άλλου σχήματος, φτάνοντας μέχρι εδώ καταλαβαίνουμε ότι, αυτό πάνω στο οποίο πέθανε ο Ιησούς, δεν θα μπορούσε να είναι τίποτε άλλο πέραν του σταυρού.
Ο σταυρός, που έμελλε να γίνει το σύμβολο-έμβλημα της Χριστιανικής θρησκείας, είναι στην πραγματικότητα ένα από τα αρχαιότερα γνωστά σύμβολα, αρχαιότερο ακόμα και του κύκλου, άμεσα συνδεδεμένο με τις αρχαίες θρησκείες και λατρείες της Μεγάλης Μητέρας Θεάς Γης, του Θεού Ήλιου και της Θεάς Σελήνης. Υπήρξε σύμβολο της Μητέρας Γης και της ένωσης του Πατέρα Ουρανού με τη Μητέρα Γη. Κατ’ επέκταση, έγινε σύμβολο της ζωής, της γονιμότητας και της αθανασίας, αλλά επίσης των τεσσάρων εποχών του χρόνου, των τεσσάρων στοιχείων της φύσης, των τεσσάρων ανέμων και των τεσσάρων κατευθύνσεων του ορίζοντα.
Ο άνθρωπος ωριμάζοντας πνευματικά με τους αιώνες, ανέλυσε το σύμβολο του σταυρού περισσότερο και το συνέδεσε με ανώτερες φιλοσοφικές και θεολογικές έννοιες: ο κάθετος άξονας σχετίστηκε με τον Πατέρα Ουρανό, το πνευματισμό, τη δύναμη και το αρσενικό στοιχείο. Ο οριζόντιος άξονας σχετίστηκε με τη Μητέρα Γη, την ευαισθησία, τη λογική και το θηλυκό στοιχείο. Έγινε το σύμβολο της ισορροπίας μεταξύ ύλης και πνεύματος, της δυαδικότητας της φύσης και της αρμονικής ένωσης των αντίθετων αλλά όχι αντίπαλων Δυνάμεων.
Αυτός ο απλός ισοσκελής σταυρός, καθιερώθηκε ως ο λεγόμενος «Ελληνικός Σταυρός», αργότερα γνωστός και ως Crux Immissa Quadrata, τον οποίο ο πρώιμος ακόμα Χριστιανισμός ενστερνίστηκε ως σύμβολο των τεσσάρων Ευαγγελιστών. Λίγο καιρό αργότερα, στον Χριστιανισμό εισήλθε και ο λεγόμενος «Ηλιακός Σταυρός», δηλαδή ο απλός ισοσκελής σταυρός κλεισμένος σε κύκλο. Ο σταυρός αυτός ήταν γνωστός από την αρχαιότητα ως σύμβολο του Θεού Ήλιου: ο κύκλος αντιπροσωπεύει τον Ήλιο και ο σταυρός στο κέντρο τις τέσσερις εποχές, συμβολίζοντας όλο μαζί τον αέναο κύκλο της φύσης. Κατά μια άλλη έννοια, συμβολίζει τον Ήλιο (σταυρός) που περικλείεται από τον Ουρανό/Σύμπαν (κύκλος). Πρόκειται για το ίδιο ηλιακό σύμβολο που συχνά βλέπουμε να κοσμεί τους τρούλους των εκκλησιών και που εμφανίζεται σχεδόν πάντα ως φωτοστέφανο του Ιησού. Με βάση την ιστορία και συμβολισμό του ηλιακού σταυρού, αυτή η απεικόνιση του Ιησού αναμφισβήτητα εικονίζει τον Θεό Ήλιο.
Αξίζει σ’ αυτό το σημείο ν’ αναφερθεί ότι, λόγω ακριβώς της εμφάνισης του συμβόλου αυτού ως σημαντικό θρησκευτικό σύμβολο των αρχαίων θρησκειών, ο σταυρός δεν έγινε αμέσως αποδεκτός από τους πρώτους Πατέρες του Χριστιανισμού. Ο Τερτυλλιανός καταδίκαζε τη χρήση του σταυρού ως ειδωλολατρεία (Argumentum ad hominem) και ο Αυτοκράτορας Ιουλιανός, όπως μας λέει ο Κύριλλος ο Αλεξανδρινός, απαγόρευσε τη χρήση του σταυρού με τον οποιονδήποτε τρόπο (χαραγμένο σε πόρτες σπιτιών, σε πέτρα, σε ξύλο ή ζωγραφισμένο στα μέτωπα των πιστών) χαρακτηρίζοντάς το ως έγκλημα (Contra Julian., vi, in Opp., VI).(Βλ. επίσης άρθρο Ο Σταυρός )
Όπως όμως ήδη ειπώθηκε, είναι σχεδόν αδύνατον ο άνθρωπος να αποδιώξει αυτά που έχει συνηθίσει και αποδεχτεί για χιλιετίες. Η σπουδαιότερη όμως αναφορά στον «σταυρωμένο Θεό Ήλιο» βρίσκεται και πάλι στους ουρανούς:
Την εποχή της Καινής Διαθήκης, στις 22, 23 και 24 Δεκεμβρίου, εν όσο ο Ήλιος φαινομενικά έχει «σταματήσει» να κινείται Βόρεια, εμφανίζονταν ο αστερισμός ο λεγόμενος «Σταυρός του Νότου» [1] ευθυγραμμισμένος με τον Ήλιο. Η ταυτόχρονη εμφάνιση αυτού του μικρού αστερισμού με τις μέρες που ο «Θεός Ήλιος είναι νεκρός», συνδυάστηκε από πολύ πριν τον Χριστιανισμό με τον «Ήλιο που πεθαίνει στον σταυρό». Εξ’ ου και οι αναφορές που μας παραδίδονται από αρχαιότερες θρησκείες, εσταυρωμένων ηλιακών Θεών.
Ο θάνατος και η Ανάσταση του Ιησού
Λίγο μετά την σταύρωσή του, ο Ιησούς ξεψυχά πάνω στον σταυρό. Ακολουθεί η αποκαθήλωση και ο ενταφιασμός του σε τάφο πλούσιου, που ουσιαστικά είναι σπηλιά που έχει υποστεί διαμορφώσεις, όπως γνωρίζουμε από τους αρχαιολόγους. Ο Ιησούς γεννήθηκε σε σπηλιά [2] και καταλήγει πάλι σε σπηλιά μετά τον θάνατό του.
Ας θυμηθούμε ότι ο Αιγόκερως είναι το δέκατο κατά σειρά ζώδιο του ζωδιακού κύκλου. Κρατά δηλαδή το εσωτερικό μήνυμα τόσο του αριθμού ένα όσο και του αριθμού μηδέν. Στην αρχή της ιστορίας του Ιησού, με τη γέννησή του, μιλήσαμε για τον Αιγόκερω ως το Ένα -την Αρχή, το «Άλφα» (Βλ. κεφάλαιο «Αιγόκερως – Η Αρχή»). Τώρα, με τον θάνατο του Ιησού, φτάσαμε στον Αιγόκερω ως το Μηδέν -το Τέλος, το «Ωμέγα».
Η έννοια του μηδέν ξεκινά από τους Μάγια, τουλάχιστον χίλια χρόνια πριν από τους Ευρωπαίους. Συνήθιζαν να αναπαριστούν το μηδέν ως ένα κλειστό κογχύλι, παραπέμποντας στο έμβρυο μέσα στη μήτρα. Συχνά μάλιστα συμβολίζονταν και ως ένα κύπελο, που είναι η σχηματική αναφορά στην γυναικεία μήτρα, Το μηδέν συνδέεται επίσης με την αποσύνθεση του σταχιού που προηγείται της εμφάνισης του σπόρου κι έτσι συμβολίζει τον κύκλο της αναγέννησης και την μετάβαση από τη μια ζωή στην άλλη. Είναι λοιπόν το σημείο αναφοράς αφ’ ενός για την αρχή των αριθμών και αφ’ ετέρου για την εξέλιξη σε μια νέα ζωή ή ύπαρξη.
Αντιπροσωπευτικές είναι οι τελετουργίες μύησης που ακολουθούνταν στην αρχαιότητα και σχετίζονταν άμεσα με τον θάνατο και την αναγέννηση του νεοφώτιστου στη νέα ζωή. Οι τελετουργίες αυτές συνηθίζονταν να εξελίσσονται σε σπηλιές (ή ακόμα και σε τάφους), θέλοντας να συμβολίσουν τον θάνατο και την επιστροφή στη μήτρα για την αναγέννηση. Ο προς μύηση, αφού είχε πρώτα πλυθεί τελετουργικά και φορέσει μονάχα ένα απλό ρούχο, έμπαινε μέσα στη σπηλιά (ή τάφο) η οποία στη συνέχεια σφραγίζονταν και για ένα εύλογο χρονικό διάστημα (για πολλές θρησκείες ήταν τρεις μέρες) «βίωνε» τον θάνατό του. Μετά, έβγαινε και πάλι στο φως, αναγεννημένος ή -ορθότερα- ξαναγεννημένος [3].
Επιστρέφοντας στην ιστορία των Ευαγγελίων, παρατηρούμε ότι τα πάντα στις τελευταίες ώρες πριν το θάνατο του Ιησού και κατόπιν στην ανάστασή του, παραπέμπουν στον αέναο κύκλο της ζωής και του Ήλιου, στο θάνατο και την αναγέννηση. Χαρακτηριστική είναι επίσης η επανάληψη των ονομάτων των ανθρώπων που εμφανίζονται στις σπουδαιότερες στιγμές της ζωής του, στην αρχή και το τέλος της: Ιωσήφ ονομάζεται ο θνητός πατέρας του, που είναι εκεί κατά την γέννησή του, Ιωσήφ ονομάζεται και ο άνθρωπος που τον αποκαθήλωσε από τον σταυρό και φρόντισε για την ταφή του [4]. Μαρία λέγεται η μητέρα του που τον γέννησε, Μαρία λέγεται και η γυναίκα που πρώτη τον είδε μετά την ανάστασή του και ανάγγειλε το γεγονός στους μαθητές του [5]. Σίμωνας ήταν ο πρώτος μαθητής του [6], Σίμωνας κι αυτός που τον βοήθησε να κουβαλήσει σταυρό μέχρι την κορυφή του λόφου [7].
Το σκουληκάκι που έγινε πεταλούδα
Ολοκληρώνοντας την ιστορία του Ιησού που έγινε Χριστός, αξίζει να αναφερθούμε σ’ ένα αγαπημένο σύμβολο του Χριστιανισμού, αν και λιγότερο γνωστό τα τελευταία χρόνια: την πεταλούδα. Η πανέμορφη αυτή ύπαρξη είναι σύμβολο που υπενθυμίζει το δίδαγμα των διαρκών αλλαγών και την ανταμοιβή της σκληρής εργασίας που απαιτείται για την αφομοίωση του διδάγματος. Φέρνει στο νου την ευτυχία και την ελευθερία, που όμως για να φτάσει να τα βιώσει αυτά, ξεκίνησε από μια ασχημούλα αχόρταγη κάμπια και εργάστηκε σκληρά για να γίνει η θαυμαστή πεταλούδα.
Η αλλαγή της από κάμπια σε χρυσαλίδα και τελικά σε πεταλούδα, είναι η εντυπωσιακότερη μεταμόρφωση που παρατηρείται στο ζωικό βασίλειο, όσο εντυπωσιακή και μοναδική μπορεί να είναι η εσωτερική μας μεταμόρφωση. Η αρχαία ελληνική ονομασία της πεταλούδας, που είναι «ψυχή», είναι η πλέον ταιριαστή ονομασία γι’ αυτή την ιδιαίτερη ύπαρξη. Επομένως, «ψυχή» σημαίνει «πνοή» (από το ρήμα «ψύχω» δηλαδή «αναπνέω») και συνεπώς «ζωή», αφού δεν μπορεί να υπάρξει ζωή χωρίς πνοή. Το κουκούλι από το οποίο βγαίνει η πεταλούδα, δηλαδή η χρυσαλίδα, ονομάζονταν «νεκύδαλλο» στην αρχαία ελληνική, που σημαίνει «περίβλημα νεκρού». Είναι σαφής ο συμβολισμός του «περιβλήματος νεκρού» απ’ όπου βγαίνει η ψυχή/πεταλούδα.
Ο ρομαντικός αρχαίος ελληνικός μύθος του Έρωτα και της Ψυχής (που πάντα εικονίζεται με φτερά πεταλούδας), δεν άφησε αδιάφορους τους πρώτους Χριστιανούς. Ο Έρωτας συνδέθηκε με τον Χριστό και η Εκκλησία ως το σύνολο των πιστών με την Ψυχή. Η ερμηνεία που δόθηκε ήταν ότι ο Έρωτας/Χριστός πετά μακριά όταν η Ψυχή/πιστός δείχνει απιστία, αλλά επιστρέφει όταν τον αναζητήσει ξανά με ειλικρίνεια.
Κατ’ επέκταση, και το σύμβολο της πεταλούδας πέρασε μέσα στη νέα θρησκεία, με την ίδια σπουδαιότητα και σεβασμό που είχε ήδη αποκτήσει από τις παλαιότερες θρησκείες. Παρέμεινε ως σύμβολο της ψυχής και η χρυσαλίδα σύμβολο θανάτου του υλικού σώματος. 
Χαρακτηριστική είναι η έμμεση αλλά σαφής αναφορά στην πεταλούδα από τον Απόστολο Παύλο:
«Δέστε, ένα μυστήριο λέω προς εσάς• όλοι μεν δεν θα κοιμηθούμε, όλοι όμως θα μεταμορφωθούμε» Προς Κορινθίους Α’ 15:51.
Γρήγορα έγινε σύμβολο της ελπίδας κάθε Χριστιανού για ανάσταση νεκρών και, όπως συνήθιζαν οι αρχαίοι Έλληνες, οι πρώιμοι Χριστιανοί χάρασσαν πεταλούδες στους τάφους.
Καθώς η νέα θρησκεία μεγάλωνε, η πεταλούδα κέρδιζε συνεχώς στην εκτίμηση των πιστών και έφτασε τελικά να συμβολίζει τον ίδιο τον Χριστό. Τα τρία στάδια της μεταμόρφωσης της πεταλούδας σχετίστηκαν με την πνευματική μεταμόρφωση που μπορεί να προκύψει από την ζωή σε αρμονία με τις Χριστιανικές διδαχές και ο κενός τάφος του Χριστού μετά την ανάστασή του συμβολίστηκε με το κενό κουκούλι που παραμένει μετά την ανάδειξη της πεταλούδας. Υπόνοιες του συμβολισμού του Χριστού ως πεταλούδα, εντοπίζονται και μέσα στη Βίβλο:
«Για τον Υιό τού ανθρώπου είναι γραμμένο, ότι πρέπει να πάθει πολλά, και να εξουθενωθεί» Κατά Μάρκο 9:12.
Όπως δηλαδή και η πεταλούδα πέρασε πολλά ξεκινώντας από μια μικρούλα κάμπια, δηλαδή ταπεινό σκουληκάκι:
«Εγώ, όμως, [είμαι] σκουλήκι και όχι άνθρωπος• όνειδος ανθρώπων και εξουθένημα του λαού» Ψαλμοί 22:6.
Τα δύο αυτά εδάφια συνδέονται μεταξύ τους, σύμφωνα με τους μελετητές.
Από μικρούλι ταπεινό σκουληκάκι ξεκίνησε λοιπόν ο θνητός Ιησούς, για να φτάσει τελικά να γίνει πανέμορφη και ελεύθερη πεταλούδα -θεϊκός Χριστός. Βήμα-βήμα μελετήσαμε την διδαχή των Ευαγγελίων, που με όλη τη σοφία τους, τις χρήσεις και αναφορές των αρχαίων επιστημών και φιλοσοφιών, συνοψίζεται στην αφήγηση της πορείας του Υιού του Ανθρώπου που έγινε Υιός Θεού. Αυτή είναι η πορεία του Ήλιου που γεννιέται, πεθαίνει και αναγεννάται, αυτή είναι η πορεία της κάμπιας που γίνεται πεταλούδα, αυτή είναι η Οδός που διδάσκεται επί πολλές χιλιετίες σε όλη την υφήλιο από πολύ πριν τον Χριστιανισμό μέχρι και μετά απ’ αυτόν, και επομένως αυτή θα πρέπει να είναι η πορεία του κάθε ανθρώπου που… «άνω θρώσκει».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Crux Australis, ο «Σταυρός του Νότου», είναι μικρός αστερισμός που έως και τον 4ο αιώνα μ.Χ., εμφανιζόταν καθαρά στον Νότο. Αργότερα, λόγω της μετάπτωσης της Γης, έπαψε να είναι ορατός από το βόρειο ημισφαίριο και πλέον σήμερα μόλις που εμφανίζεται μονάχα ένα από τα αστέρια του χαμηλά στον νότιο ορίζοντα.
[2] Όπως είναι παραδοσιακά αποδεκτό ευρέως, ο Ιησούς είχε γεννηθεί σε σπηλιά, όπως αναφέρεται σε πολλά απόκρυφα κείμενα και Ευαγγέλια, αλλά ακόμα και από τον Ωριγένη (Contra Celsum, I, li.) και από τον Ευσέβιο («Η ζωή του Κωνσταντίνου», lib. 3, chs xl, xli, and xlii.). Γι’ αυτό άλλωστε και στη συντριπτική τους πλειοψηφία οι Βυζαντινές αγιογραφίες της Γέννησης του Χριστού εμφανίζουν το Θείο βρέφος μέσα σε σπηλιά.
[3] Μια τέτοια μύηση φαίνεται να περιγράφεται στο λεγόμενο «Απόκρυφο του Μάρκου», που ουσιαστικά είναι επιστολή του Κλημέντη της Αλεξάνδρειας σε κάποιον Θεόδωρο. Το χειρόγραφο αυτό βρέθηκε τυχαία το 1958 στο μοναστήρι Mar Saba κοντά στην Ιερουσαλήμ και χρονολογείται περίπου το 1750 μ.Χ. Εκεί, καταγράφεται (μεταξύ άλλων) μια λίγο διαφορετική της Καινής Διαθήκης εκδοχή του θαύματος της ανάστασης του Λαζάρου στο Κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο (11:1-43):
«και πήγαν στην Βηθανία και ήταν μια γυναίκα της οποίας ο αδελφός είχε πεθάνει. Και πλησιάζοντάς τον, σωριάστηκε μπροστά στον Ιησού και του είπε ‘Υιέ του Δαυίδ, δείξε μου έλεος’. Μα οι μαθητές του την επιπλήξανε. Κι ο Ιησούς θύμωσε και πήγε μαζί της στον κήπο όπου βρισκότανε ο τάφος. Και αμέσως ένας μεγάλος ήχος ακούστηκε από τον τάφο, κι ο Ιησούς, προχώρησε προς εκεί, κύλησε μακριά την πέτρα από την είσοδο του τάφου. Και πήγε αμέσως μέσα, εκεί που βρισκότανε ο νεαρός άνδρας, και του πρόσφερε το χέρι του και τον σήκωσε πάνω, κρατώντας το χέρι του. Μετά, ο άνδρας τον κοίταξε και τον αγάπησε και άρχισε να τον καλεί να μείνει στο πλάι του, ώστε να είναι μαζί του. Και φεύγοντας από τον τάφο, πήγαν στο σπίτι του νεαρού άνδρα. Διότι ήταν πλούσιος. Και μετά από έξι ημέρες, ο Ιησούς τον συμβούλεψε. Κι όταν ήταν αργά, ο νεαρός άνδρας πήγε σ’ αυτόν. Είχε φορέσει ένα λινό γύρω από το γυμνό του σώμα, και έμεινε μαζί του εκείνη τη νύχτα. Διότι ο Ιησούς τον δίδαξε το μυστήριο της Βασιλείας του Θεού» («Απόκρυφο του Μάρκου», Plate II: Folio 1 Recto 23-26 & Plate III: Folio 2 Recto 01-04).
Διαβάζοντας προσεχτικά αυτή την αφήγηση, εμφανίζονται πολλές ομοιότητες με μια οποιαδήποτε τελετουργική μύηση, κατά την διάρκεια της οποίας ο προς μύηση πανικοβλήθηκε και χρειάστηκε κάποιος να τον βγάλει από τη σπηλιά/τάφο. Δεν είναι ποτέ εύκολη η αντιμετώπιση του θανάτου, οπότε συχνά οι όχι καλά προετοιμασμένοι προς μύηση, πανικοβάλλονταν και χρειάζονταν να ξαναπροσπαθήσουν μετά από κάποιες μέρες.
[4] «Όταν λοιπόν βράδιασε, ήρθε ένας άνθρωπος πλούσιος από την Αριμαθαία με το όνομα Ιωσήφ, που και αυτός μαθήτεψε στον Ιησού. Αυτός πλησίασε τον Πιλάτο και του ζήτησε το σώμα του Ιησού. Τότε ο Πιλάτος διέταξε να του αποδοθεί. Και όταν έλαβε το σώμα ο Ιωσήφ, το τύλιξε μέσα σ’ ένα σεντόνι καθαρό και το έθεσε μέσα στο καινούργιο μνήμα του που λατόμησε στο βράχο. Και αφού κύλησε ένα λίθο μεγάλο στη θύρα του μνήματος, έφυγε. Ήταν τότε εκεί η Μαριάμ η Μαγδαληνή και η άλλη Μαρία καθισμένες απέναντι στον τάφο» Κατά Ματθαίο 27:57-61.
[5] «Και αργά τη νύχτα το Σάββατο, ενώ φώτιζε η πρώτη ημέρα μετά το Σάββατο, ήρθε η Μαριάμ η Μαγδαληνή και η άλλη Μαρία, για να δουν τον τάφο. Και ιδού, έγινε σεισμός μεγάλος. Γιατί άγγελος Κυρίου, αφού κατέβηκε από τον ουρανό και πλησίασε, κύλησε μακριά το λίθο και καθόταν πάνω του. Και ήταν η όψη του σαν αστραπή και το ένδυμά του λευκό σαν χιόνι. Και από το φόβο του ταράχτηκαν οι φύλακες και έγιναν σαν νεκροί. Έλαβε το λόγο τότε ο άγγελος και είπε στις γυναίκες: «Μη φοβάστε εσείς, γιατί ξέρω ότι ζητάτε τον Ιησού το σταυρωμένο. Δεν είναι εδώ, γιατί εγέρθηκε καθώς είπε. Ελάτε, δείτε τον τόπο όπου βρισκόταν ξαπλωμένος. Και γρήγορα πηγαίνετε και πείτε στους μαθητές του ότι εγέρθηκε από τους νεκρούς» Κατά Ματθαίο 28:1-7.
[6] «Περπατώντας λοιπόν δίπλα στη λίμνη της Γαλιλαίας, είδε δύο αδελφούς, το Σίμωνα, το λεγόμενο Πέτρο» Κατά Ματθαίο 4:18.
[7] «Καθώς εξέρχονταν, τότε, βρήκαν έναν άνθρωπο Κυρηναίο με το όνομα Σίμωνας. Τούτον αγγάρεψαν, για να σηκώσει το σταυρό του» Κατά Ματθαίο 27:32.
Leave a Reply