John William Waterhouse

Μαγικοί πίνακες… Ή καλύτερα, πίνακες με μαγική ατμόσφαιρα… Ατμόσφαιρα που μπορεί να ζωντανέψει και να μεταφέρει τον θεατή αλλού… Ατμόσφαιρα που μπορεί να ξυπνήσει όλες τις αισθήσεις, ακόμα κι αυτές που είναι καλά κρυμμένες… Κοιτώντας έναν πίνακα, μπορείς να καταλάβεις αν είναι μαγικός. Ακούς το θρόισμα των φύλλων, του νερού, μυρίζεις το χώμα, τα λουλούδια, τα δέντρα, και αισθάνεσαι έναν απαλό αέρα να σου αγγίζει το μάγουλο… Και ξέρεις ότι ο πίνακας είναι ‘ζωντανός’… Μυστηριακός… Μαγικός…

Ένας από τους σημαντικότερους – για να αποφύγω την υπερβολή και τον χαρακτηρίσω ως μοναδικό του είδους του − δημιουργούς μαγικών πινάκων έζησε ανάμεσα το 1849-1916 στην Αγγλία. Το όνομά του: John William Waterhouse.

Ο ίδιος ο Waterhouse υποστήριζε ότι δεν ανήκε σε κανένα καλλιτεχνικό κίνημα της εποχής του, αν και πολλοί των κατατάσσουν σε αυτό του Προραφαηλιτισμού λόγω της θεματολογίας του και της ατμόσφαιρας που χρησιμοποιούσε. Ήταν από τους λίγους ζωγράφους που έγιναν πλούσιοι και γνωστοί κατά την διάρκεια της ζωής τους από την τέχνη τους.  Τα θέματά του ήταν μυθολογικά, ιστορικά ή λογοτεχνικά. Κάποια πολύ γνωστά του έργα που συμπεριλαμβάνονται σε αυτά τα θέματα είναι ο γνωστός μύθος του Απόλλωνα και της Δάφνης (Apollo and Daphne), η Μιράντα από το θεατρικό του Σαίξπηρ ‘Τρικυμία’ (Miranda – The Tempest), η Κυρά του Σάλοτ (Lady of Shalott) από το ομώνυμο ποίημα του Alfred Lord Tennyson, και φυσικά οι πολύ γνωστές του απεικονίσεις της Σαιξπηρικής Οφήλιας. (Ophelia 1889, Ophelia 1910, Ophelia 1894).

Το κυριότερο όμως θέμα του Waterhouse, που για κάποιον λόγο τον στοίχειωνε, ήταν το femme fatale, η γυναίκα γητεύτρα, η μάγισσα, μια γυναίκα όμορφη, σαγηνευτική αλλά άκρως επικίνδυνη.

Ο Waterhouse δεν δίσταζε καθόλου να αποδώσει στα femmes fatales του την δύναμη που τους αναλογούσε. Μπροστά τους, οι άνδρες ήταν αδύναμοι, ανίκανοι να αντιδράσουν. Οι γυναίκες αυτές είχαν εξουσία πάνω σε οτιδήποτε ζωντανό και αυτό είναι φανερό στις απεικονίσεις τους.

Στα femmes fatales του Waterhouse συμπεριλαμβάνονται πολύ γνωστές μας μορφές επικίνδυνων θηλυκών: η Κίρκη (Circe Invidiosa, Circe The Sorceress), η Μήδεια (Jason and Medea),  η Πανδώρα (Pandora), καθώς επίσης και μυθικά πλάσματα όπως νύμφες (Hylas and the Nymphs), γοργόνες (Mermaid), Σειρήνες (The Siren), Ναϊάδες (A Naiad), λάμιες (Lamia 1905, Lamia 1909).

Σε όλους τους παραπάνω πίνακες, ο Waterhouse υμνεί το επικίνδυνο, ισχυρό θηλυκό, αποδίδοντας του απόλυτη εξουσία, γεγονός που η κοινωνία του 19^ου αιώνα θεωρούσε απαράδεκτο.

Πολλά λέγονται για την ψυχωτική τάση του καλλιτέχνη να ζωγραφίζει σχεδόν αποκλειστικά femmes fatales από μια περίοδο της ζωής του και μετά. Κάποιοι λένε ότι έβρισκε την ιδανική γυναίκα στις γητεύτρες του. Άλλοι ότι τις θαύμαζε λόγω των ομοφυλοφιλικών του τάσεων που καταπίεζε λόγω του κλειστού κοινωνικού του κύκλου. Η άποψή μου είναι πως ο θαυμασμός του αυτός φτάνει πολύ πιο βαθειά. Ο Waterhouse ήταν ένα από τα ισχυρότερα μέλη του Ερμητικού Τάγματος της Χρυσής Αυγής της εποχής του. Οι μάγοι των μυστικών ταγμάτων του 19^ου αιώνα λάτρευαν το θηλυκό και του απέδιδαν εξαιρετικές δυνάμεις, ως Μητέρα των Πάντων. O Waterhouse δημιούργησε ίσως την πιο χαρακτηριστική μάγισσα της Τέχνης: στον πίνακα The Magic Circle, η μάγισσα, φτιάχνει τον μαγικό κύκλο προστασίας της με το ραβδί της, ενώ με το άλλο της χέρι κρατάει το δρεπάνι με το οποίο κόβει τα μαγικά της βότανα, που έχει περάσει ήδη στην ζώνη της. Στο λαιμό της φοράει τον ουροβόρο, ένα ισχυρό αρχαίο ελληνικό μαγικό σύμβολο της μάγισσας που συμβολίζει την αρχέγονη έννοια του συνεχούς. Μπροστά της βράζει ένα καζάνι με τα φίλτρα της, από το οποίο βγαίνουν πλασματικές μορφές, τις οποίες η μάγισσα, μέσα στην μαγική της έκσταση προσπαθεί να διαβάσει.

Το πιθανότερο είναι ο Waterhouse να θαύμαζε και να ζήλευε τόσο τις έμφυτες μαγικές δυνάμεις που έδινε η ίδια η Φύση στην γυναίκα, που τον καταδίωκε κατά κάποιο τρόπο, φτάνοντας σε σημείο να εκφράσει το δέος του, τον θυμό του, την επιθυμία να φτάσει το θηλυκό μέσα από τους πίνακές του. Ίσως τα αρσενικά που πάντα απεικονίζονταν σαν τα θύματα των femmes fatales του να ήταν εκδοχές του ίδιου του εαυτού.

Στο έργο του ‘Η Κίρκη Προσφέρει το Φίλτρο στον Οδυσσέα’, το οποίο φίλτρο είχε την μαγική δύναμη να ‘μεταμορφώνει’, ο Οδυσσέας αντικατοπτρίζεται στον μεγάλο καθρέφτη που βρίσκεται πίσω από την Κίρκη. Το πρόσωπο του Οδυσσέα είναι αυτοπροσωπογραφία του ίδιου του ζωγράφου. Ο καλλιτέχνης στέκεται φοβισμένος και γεμάτος δέος μπροστά στο πανίσχυρο θηλυκό, έτοιμος να πάρει το ποτήρι που του προσφέρει, και να μεταμορφωθεί σε κάτι άλλο… Στο αντίστοιχο αρσενικό της Κίρκης? Ή στην ίδια την έννοια του θηλυκού…?

Μετά τον θάνατό του, η γυναίκα του καλλιτέχνη έκαψε όλα του τα ημερολόγια, μην αφήνοντας κανένα στοιχείο για τις πραγματικές του σκέψεις… Τα συμπεράσματα δικά σας…