Ολυμπία

Ολυμπία: Από το επίθετο Ολύμπιος που αποδιδόταν στον Δια και σημαίνει θεϊκός, ουράνιος, υπερκόσμιος.

Όποιος έζησε κάποτε μια άγρια χειμερινή καταιγίδα με εκτυφλωτικές αστραπές στον ουρανό της κοιλάδας του Αλφειού ή τρόμαξε από ένα δυνατό κεραυνό μια αποπνικτική καλοκαιριάτικη μέρα, δεν θα ‘χει κανένα λόγο να απορεί που το πιο σημαντικό ιερό του κεραυνοσείστη Διός, του πατέρα των θεών, βρίσκεται σ’ αυτήν την απόμακρη περιοχή της δυτικής Πελοποννήσου.
(Κλάους Χέρμαν Ολυμπία. Το ιερό και οι Αγώνες Το Σώμα και το Πνεύμα)

Γενικά
Η Ολυμπία είναι ο τόπος όπου γεννήθηκαν και τελούνταν κατά την αρχαιότητα οι Ολυμπιακοί Αγώνες και είναι ένα από τα σημαντικότερα Ιερά της Αρχαιότητας, αφιερωμένο στον πατέρα των θεών, τον Ολύμπιο Δία.
Το Ιερό της Ολυμπίας βρίσκεται στο εσωτερικό της δυτικής Πελοποννήσου, στους νότιους πρόποδες του λόφου Κρονίου και στο σημείο της συμβολής του Αλφειού και του Κλαδέου ποταμού. Η κοιλάδα μεταξύ των δύο ποταμών στην αρχαιότητα ήταν κατάφυτη από ελιές, λεύκες, δρύες, πεύκα και πλατάνια, γι’ αυτό το Ιερό ονομάστηκε Άλτις, δηλαδή άλσος. Στα πολύ αρχαία χρόνια, η περιοχή ανήκε στην κυριαρχία της πόλης Πίσας, αλλά μετά το 570 π.Χ. περιήλθε στην κηδεμονία της Ηλείας.

Η λατρεία, οι αγώνες και η ειρηνοποιός όψη τους
Η απαρχή της λατρείας αλλά και των μυθικών αναμετρήσεων που έλαβαν χώρα στην Ολυμπία χάνεται στα βάθη των αιώνων. Ήδη από την Πρωτοελλαδική εποχή υπάρχει μια οικιστική εγκατάσταση στην περιοχή. Συμφωνά με τον Παυσανία ο πρώτος βασιλιάς της Ηλείας ήταν ο Αίθλιος και ο γιος του, Ενδυμίων ήταν ο πρώτος που οργάνωσε αγώνα δρόμου στην Ολυμπία. Ο αγώνας αυτός διεξήχθη μεταξύ των τριών γιων του, Παίονα, Επειού και Αιτωλού με έπαθλο το βασίλειο. Ο Επειός κέρδισε τον αγώνα και οι κάτοικοι ονομάσθηκαν Επειοί, όπως τους ονομάζει και ο Όμηρος. Κατά την βασιλεία του Επειου, ο Πέλοπας παντρεύτηκε την Ιπποδάμεια (κόρη του Οινόμαου, κυβερνήτη της Πισας) και αφού έγινε βασιλιάς της Πισας κατέλαβε την Ολυμπία. Αργότερα, γύρω στο 1200 π.Χ. στην ευρύτερη περιοχή του Ιερού εγκαθίστανται οι Αιτωλοί με αρχηγό τον Όξυλο. Τότε ήταν που πιθανότατα άρχισε και η λατρεία του Διός και η Ολυμπία από τόπος κατοίκησης έγινε τόπος λατρείας. Σύντομα εξελίσσεται σε πανελλήνιο κέντρο. Τα πρώτα κτήρια του ιερού ιδρύθηκαν κατά την πρώιμη αρχαϊκή εποχή. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες ξεκίνησαν το 776 π.Χ. προς τιμήν του Διός και λάμβαναν μέρος στο ιερό άλσος της Άλτις έως το τέλος του 4ου αιώνος π.Χ. Να σημειώσουμε εδώ πως η Άλτη περικλειόταν από περίβολο, όπου και περιλαμβάνονταν τα κυριότερα θρησκευτικά οικοδομήματα και αναθήματα του ιερού, ενώ οι βοηθητικοί χώροι όπως ήταν οι κατοικίες των ιερέων, τα λουτρά, οι χώροι προετοιμασίας των αθλητών, και οι ξενώνες βρίσκονταν έξω από τον περίβολο αυτό.
Οι αγώνες, που από την αρχή έως το τέλος του θεσμού περιβάλλονται από θρησκευτικό χαρακτήρα και αυστηρό τελετουργικό,  αρχικά διεξάγονταν μπροστά από το χώρο των βωμών, διαρκούσαν μόνο μια μέρα και περιλάμβαναν μόνον ένα αγώνισμα, τον αγώνα δρόμου, ο οποίος γίνονταν κατά το μήκος του σταδίου. Αργότερα προστέθηκαν  και άλλα αγωνίσματα όπως οι αρματοδρομίες, η δισκοβολία, το άλμα, το ακόντιο, η πυγμαχία, η πάλη και το πένταθλο, και η διάρκεια των αγώνων αυξήθηκε από μια μέρα σε πέντε. Σ’ αυτό το ενοποιητικό γεγονός, μόνον ελεύθεροι Έλληνες επιτρέπονταν να λάβουν μέρος.
Έλληνες από τις Πύλες του Ηρακλέους, την Κασπία Θάλασσα και την Αφρική έρχονταν να αγωνισθούν και να παρακολουθήσουν τους αγώνες, μεταξύ αυτών φιλόσοφοι, σοφοί, ήρωες και φημισμένοι άνδρες. Οι νικητές των Αγώνων θεωρούνταν ήρωες, οι ποιητές και οι μουσικοί τραγουδούσαν την δύναμη και την ομορφιά τους, οι γλύπτες έφτιαχναν τα αγάλματα τους. Το έπαθλο τους δε, ήταν ο κότινος, ένα στεφάνι από αγριελιά.
Κατά την περίοδο διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων και  όλη τους την διάρκεια κάθε εχθροπραξία μεταξύ των Ελληνικών πόλεων έπρεπε να σταματήσει και όποιος έμπαινε στην Ηλεία ήταν υποχρεωμένος να παραδίνει τα όπλα του, τα οποία μπορούσε να πάρει πίσω μονό όταν έφευγε. Η συμφωνία αυτή ήταν έγκυρη και σεβαστή από τις Ελληνικές πόλεις για πολλούς αιώνες. Ο Αριστοτέλης γράφει πως η συμφωνία αυτή ήταν γραμμένη πάνω σε ένα χάλκινο δίσκο, ο οποίος φυλάσσονταν στο ιερό της Ήρας.

Τα αναθήματα και η τέχνη
Τα αναρίθμητα αφιερώματα του 7ου-6ου π.Χ. αιώνα τοποθετούνταν στο ύπαιθρο, επάνω στα δέντρα και σε βωμούς. Σημαντικότερα από τα αναθήματα αυτής της περιόδου είναι οι εξαιρετικής τέχνης χάλκινοι τρίποδες και λέβητες, καθώς και τα όπλα. Με το πέρασμα των αιώνων διαμορφώνεται το αρχιτεκτονικό πρόγραμμα του Ιερού, το οποίο ολοκληρώνεται στο τέλος του 4ου αιώνα π.Χ.
Ωστόσο και κατά τη Ρωμαϊκή εποχή, κατασκευάζονται νέα οικοδομήματα (κυρίως θέρμες, επαύλεις, ξενώνες, υδραγωγείο κ.α.), παρότι έχει ήδη αρχίσει η παρακμή του Ιερού. Η Ολυμπία λειτουργούσε ανέκαθεν ως χώρος πολιτικής προβολής και οι αγώνες γίνονταν συχνά – ιδίως κατά την ύστερη αρχαιότητα – θύμα πολιτικής εκμετάλλευσης από μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Φίλιππος Β΄, ο Μέγας Αλέξανδρος και οι διάδοχοί του. Οι Ρωμαίοι παρουσιάζοντας πειστήρια για την ελληνική τους καταγωγή, μετείχαν και αυτοί στους αγώνες, μετά την πλήρη υποταγή της Ελλάδας στη Ρώμη, όμως η λάμψη και το ιδεολογικό υπόβαθρο των αγώνων εξασθένισε σημαντικά. Άμεσα συνδεδεμένη με τους αγώνες και το Ιερό της Ολυμπίας ήταν η πόλη της Ηλιδας, της οποίας μέλημα και προνόμιο ήταν η τέλεση και η προετοιμασία των αγώνων.
Το 267 μ.Χ. υπό την απειλή της επιδρομής των Ερούλων, οι οποίοι τελικά δεν έφτασαν στο Ιερό, κτίστηκε βιαστικά ένα τείχος, για να προστατευθούν τα σημαντικότερα κτήρια, τα αναθήματα και κυρίως το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός. Τότε αρκετά κτήρια υπέστησαν σοβαρές ζημιές, προκειμένου το οικοδομικό υλικό τους να χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή του τείχους.
Η Ολυμπία ήταν γεμάτη από έργα απαράμιλλης τέχνης με σημαντικότερα το Χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δια, τον Ερμή του Πραξιτέλη, τα περίφημα αετώματα του ναού του Διός, τα γνωστά γλυπτά ου αναπαριστούν τους άθλους του Ηρακλή (Στυμφαλιδες Όρνιθες, οι Στάβλοι του Αυγεία, τα Μήλα των Εσπερίδων) καθώς και πολλά αγάλματα θεϊκών  μορφών όπως του Απόλλωνα, του Δια με τον Γανυμήδη, της Νίκης του Παναινου κ.λπ. Θα ήθελα όμως να εστιάσουμε λίγο στα πιο σημαντικά…
Πρώτον, το Χρυσελεφάντινο Άγαλμα του Διός.
Κατασκευάσθηκε από τον Φειδία γύρω στο 432 π.Χ. και είχε ύψος περίπου 12 μέτρα (επτά φορές το ύψος του κανονικού ανθρώπου).

Ο Δίας καθόταν επάνω σε θρόνο, ο οποίος ήταν κατασκευασμένος από χαλκό, χρυσό, ελεφαντοστό και διάφορες πολύτιμες πέτρες και ήταν διακοσμημένος από τους μαθητές του, Πάναινο και Κολώτη, με μυθολογικές παραστάσεις. Το γυμνό σώμα του Διός ήταν φτιαγμένο από ελεφαντοστό και η ρόμπα του ήταν καλυμμένη από χρυσά φύλλα, διακοσμημένα με κρίνους και ζωδιακές σκηνές. Τα σανδάλια του ήταν χρυσά. Το κεφάλι ήταν στεφανωμένο με ασημένιο στεφάνι ελιάς και τα μαλλιά του και η γενειάδα του ήταν από χρυσό. Στο δεξί του χέρι κρατούσε την Νίκη, φτιαγμένη από χρυσό και ελεφαντοστό και στο αριστερό του κρατούσε ένα σκήπτρο με έναν αετό στην κορυφή το οποίο ήταν φτιαγμένο από όλα τα γνωστά μέταλλα εκείνων των χρόνων. Το πρόσωπο του ήταν επιβλητικό, και όταν ο Πάναινος ρώτησε τον Φειδία από που το εμπνεύσθηκε, αυτός απάντησε με κάποιους στίχους από την Ιλιάδα του Ομήρου που περιγράφουν το μέτωπο και τα μαλλιά του Δία.

Ο Παυσανίας γράφει ότι όταν τελείωσε το έργο ο Φειδίας ρώτησε τον Δία αν του άρεσε και ο θεός απάντησε με ένα κεραυνό που διαπέρασε τον ναό, χωρίς να καταστρέψει τίποτα. Στο σημείο που χτύπησε ο κεραυνός, τοποθετήθηκε μια χάλκινη υδρία. Το άγαλμα παρέμεινε στην Ολυμπία μέχρι το 393 μ.Χ.  οπότε και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου καταστράφηκε στην μεγάλη φωτιά του Λαυσείου, το 476 μ.Χ.

Ο Ερμής του Πραξιτέλη
Το άγαλμα χρονολογείται από το 343 π.Χ. και είναι κατασκευασμένο από μάρμαρο της Πάρου. Αξιοσημείωτο είναι πως είναι το μόνο αυθεντικό έργο του Πραξιτέλη που έχει διασωθεί.
Βρέθηκε στην Ολυμπία, απείραχτο στο βάθρο του, αρκετά μέτρα κάτω από την γη  και έχει ύψος 2.10 μ.  Ήταν αφιερωμένο από τους Ηλείους και Αρκάδες στο ιερό Άλτις για να γιορτάσουν την συνθήκη ειρήνης και αργότερα είχε τοποθετηθεί στον ναό της Ήρας, όπου και βρέθηκε το 1877.
Το έργο αυτό που χαρακτηρίζεται και ως “το διαμάντι της Ολυμπίας”, παριστάνει τον Ερμή με τον μικρό Διόνυσο να προσπαθεί να πάρει κάτι από το χέρι του.
Η ιστορία έχει πως η Σεμέλη, μητέρα του Διόνυσου, αφού ζήτησε από τον Δια να εμφανιστεί μπροστά της με την θεϊκή του μορφή, με κεραυνούς και λάμψη (παρακινούμενη αρχικά από την Ήρα) πέθανε από τον τρόμο της. Ήταν όμως έγκυος και ο Δίας πήρε το βρέφος και το έστειλε στις νύμφες της Κρήτης με τον Ερμή. Όταν το μωρό άρχισε να κλαίει, ο Ερμής για να το καθησυχάσει, του έδειξε κάποιο γυαλιστερό αντικείμενο.
Αυτήν την σκηνή απεικονίζει το έργο, το οποίο παρουσιάζει τον Ερμή νωθρό, αλλά αρρενωπό, να ακουμπάει στον κορμό ενός δένδρου. Στα χείλια του, που αφήνουν μία ελαφρά σκιά διακρίνεται η αρχή ενός χαμόγελου. Η λεπτότητα του στόματος έρχεται σε αντίθεση με την δυνατή μύτη του ενώ τα μαλλιά του είναι άτακτα και κάνουν το δέρμα του να φαίνεται πιο απαλό και πιο λείο. Η απαράμιλλη τέχνη του Πραξιτέλη, στο να αφαιρεί την σκληράδα από το μάρμαρο και  να κάνει την όψη του να μοιάζει ιδία με αυτή της σάρκας οφείλεται στην μεγάλη δεξιοτεχνία του στην χρήση των σκιών. Ο Πραξιτέλης για να δώσει ζωντάνια στο άγαλμα, σκοπίμως δεν κρατάει τις αναλογίες. Εάν το παρατηρήσει κανείς από τ’ αριστερά φαίνεται λυπημένο από τα δεξιά φαίνεται γελαστό και όταν το κοιτάξεις από μπροστά φαίνεται ήρεμο. 

Το άδοξο τέλος
Το τέλος του Ιερού του Διός ήλθε στα 393 μ.Χ. όταν ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Θεοδόσιος ο Α΄ με ένα διάταγμά του απαγόρευσε τη λειτουργία των ειδωλολατρικών ιερών και διέταξε την κατάργηση των αγώνων. Ήταν ο ίδιος χρόνος, όπου το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός, το έργο του Φειδία, μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη για να καταστραφεί αργότερα στην μεγάλη πυρκαγιά του Λαυσειου.
Λίγο αργότερα το 426 μ.Χ. ο Θεοδόσιος ο Β΄ διέταξε την καταστροφή των κτηρίων της Άλτεως. Τον 5ο και 6ο αι. μ.Χ. εγκαταστάθηκε στην Ολυμπία ένα μικρός χριστιανικός οικισμός και το εργαστήριο του Φειδία διαμορφώθηκε σε χριστιανική βασιλική. Στον 6ον αιώνα μ.Χ., ένας μεγάλος και καταστρεπτικός σεισμός, κατέστρεψε ότι είχε απομείνει και οι πλημμύρες των δύο ποταμών, του Αλφειού και του Κλαδέου, καθώς και οι κατολισθήσεις του Κρονίου, κάλυψαν με λάσπη τα χαλάσματα του Ιερού. Για πολλούς αιώνες η Ολυμπία ξεχάσθηκε, μέχρι που άρχισαν οι πρώτες έρευνες το 19ο αιώνα μ.Χ.
Οι ανασκαφές στην Ολυμπία άρχισαν τον Μάιο του 1829, δύο χρόνια μετά τη ναυμαχία του Ναυαρίνου, από Γάλλους αρχαιολόγους. Τα ευρήματα μεταφέρθηκαν στο Μουσείο του Λούβρου, όπου εκτίθενται μέχρι σήμερα. Όταν η ελληνική κυβέρνηση πληροφορήθηκε το γεγονός της αρπαγής των ευρημάτων, οι ανασκαφές διακόπηκαν για να ξαναρχίσουν αργότερα, το 1875 από Γερμανούς αρχαιολόγους. Οι έρευνες συνεχίζονται έως σήμερα από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αθήνας υπό την εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ολυμπίας.

Ενδιαφέρουσες Πληροφορίες
~ Αν και οι αγώνες ιστορικά αρχίζουν από το 776 π.Χ., ημερομηνία που θεωρείται ως η πρώτη Ολυμπιάδα, λάμβαναν μέρος από τους πανάρχαιους χρόνους και σύμφωνα με την παράδοση ένας από τους ανακαινιστές τους ήταν ο ήρωας Ηρακλής που ανακαίνισε τους Αγώνες και έκτισε βωμούς
~ Οι Αγώνες εγκαταλείφθηκαν επί πολλά χρόνια και ανακαινίσθηκαν από τον Ίφιτο, απόγονο του Όξυλου, ο οποίος ήταν σύγχρονος του βασιλιά  Λυκούργου της Σπάρτης.
~ Το 433 π.Χ., οι Ηλείοι πήραν μέρος στην ναυμαχία στα Σύβοτα, με δέκα πλοία και από το ένα δέκατο των λαφύρων, έκτισαν την στοά των Κερκυραίων, στην αγορά της Ηλείας
~ Το 420 π.Χ., η Ηλεία έκανε συμμαχία με την Αθήνα. Τον ίδιο χρόνο, κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, η Σπάρτη προσπάθησε να καταλάβει το οχυρό του Φείρκου και η Ηλεία της επέβαλλε αυστηρό πρόστιμο, αλλά οι Σπαρτιάτες αρνήθηκαν να το πληρώσουν και έτσι η Ηλεία τους απέκλεισε από τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
~ Το 364 π.Χ. όταν οι Αρκάδες επανέκτησαν την πόλη Κρόμνος, εισέβαλλαν στην Ηλεία και οχύρωσαν την Ολυμπία. Από τα λάφυρα του ιερού, έκοψαν χρυσά νομίσματα. Την ίδια χρονιά κατά την διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, οι Ηλείοι με τους συμμάχους τους, Αχαιούς και Αργείους, επιτέθηκαν στην Ολυμπία. Παρόλο που κέρδιζαν την μάχη δυστυχώς γι’ αυτούς ο ηγέτης των τριακοσίων επίλεκτων, Στρατόλας, σκοτώθηκε και αναγκάσθηκαν να αποσυρθούν. Οι Αρκάδες αναγκάσθηκαν να φύγουν από την Ολυμπία και το 363 π.Χ. έκαναν συμφωνία με τους Ηλείους, δίνοντας πίσω τις πόλεις τους, εκτός από το Λέπρεο και το Λάσιο, οι οποίες αφιέρωσαν ένα μπρούτζινο άγαλμα του Διός στην Ολυμπία.
~ Το 87 π.Χ., ο Σύλλας λεηλάτησε την Ολυμπία, για να κάνει πόλεμο εναντίον του Μιθριδάτη, αλλά μετά την επιτυχή έκβαση του πολέμου έδωσε την μισή περιοχή των Θηβαίων, στους Ηλείους. Γενικά η Ολυμπία και η υπόλοιπη Ηλεία ωφελήθηκε από τους Ρωμαίους και κατά τον 2ο μ.Χ., η Ηλεία ευημερούσε.
~ Ήταν ντροπή να πεθάνει κανείς χωρίς να επισκεφθεί την Ολυμπία για να δει το άγαλμα. Ο Θείος Χρυσόστομος, σε ομιλία του μπροστά στον Ναό το 97 μ.Χ., είπε: “Αν ένας άνθρωπος, με βαριά καρδιά από τις στεναχώριες και λύπες της ζωής, βρεθεί μπροστά στο άγαλμα, τα ξεχνάει όλα”.

Πηγές :

http://olympics.ime.gr/
http://www.athens2004.com/el/AncientOlympia
http://www.perseus.tufts.edu/Olympics/
http://gym-olymp.ilei.sch.gr/gr/olympia.htm
http://www.georama.gr/gre/world/06.html
http://www.sikyon.com/contents_gr8.html
http://67.18.47.148/com/index/olympics/default.asp
http://www.medlook.net/kids/olympicgame.asp
http://www.museum.upenn.edu/new/olympics/olympicintro.shtml
http://el.wikipedia.org/