Μερικές φορές είναι σα να ευχόμαστε τα απίστευτα πράγματα να έχουν «φτηνές» λύσεις. Από την άλλη μπλοκάρουμε τέτοιες σκέψεις λες και είναι προσβλητικές, καρκινοβατώντας μπροστά σε περιστατικά και φαινόμενα που μοιάζουν να μην ανήκουν σ’ αυτόν τον κόσμο. Όπως, το ετήσιο φαινόμενο – θαύμα- του Αγίου Φωτός.
Κάθε χρόνο, το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου, κατά το Ελληνικό Ορθόδοξο Πάσχα, μέσα στον θεωρούμενο ως «Τάφο» του Ιησού από την Ναζαρέτ, στην Ιερουσαλήμ, προβάλλει μια «φλόγα» που σκορπίζει όπου υπάρχουν Έλληνες Ορθόδοξοι, και ακόμα παραπέρα.
Η ιστορία ξεκινά με την «ανακάλυψη» του Τάφου από την Αγία Ελένη τον 4ο αιώνα.
Όπως ήταν φυσικό το μέρος όπου θεωρήθηκε πως υπήρξε ο τάφος του Ιησού – προκλητικά άδειος – συγκέντρωσε το ενδιαφέρον και την ευλάβεια των πιστών.
Φαίνεται ότι στο σημείο εκείνο είχε χτιστεί εθνικός ναός της Αφροδίτης από τους Ρωμαίους, αρκετά μετά την καταστροφή της Ιερουσαλήμ το 70 μ.Χ. Οι χριστιανοί έλεγαν ότι οι εθνικοί το έκαναν αυτό για να «θάψουν» τα ίχνη του Τάφου. Μια πρακτική δημοφιλής σε όλους, τελικά.
Φυσικά ο εθνικός ναός «απαλλοτριώθηκε» δεόντως – γκρεμίστηκε – και άρχισε η χριστιανική διαμόρφωση της τοποθεσίας η οποία πολλές φορές άλλαξε πρόσωπο καθώς οι παλαιότεροι ναοί καταστρεφόταν χτιζόταν νέοι στο ίδιο σημείο.
Ο Τάφος σήμερα εμπεριέχετε στο ο Ναό της Ανάστασης με τα 43 καντήλια (σήμερα 13 για τους Ορθόδοξους, 13 για τους Καθολικούς, 13 για τους Αρμένιους, και 4 για του Κόπτες, χριστιανούς) έγινε κέντρο θρησκευτικής ευλάβειας και τόπος προσκυνήματος και φυλάσσεται από τους Φύλακες του Παναγίου Τάφου.
Έχει επισκέπτες και προσκυνητές όλο το χρόνο αλλά το αποκορύφωμα της «ζωής» του ναού και των φυλάκων του, είναι η τελετή του Αγίου Φωτός, κατά το Ελληνικό Πάσχα.
Αυτό το «Φως», λένε οι παραδόσεις, η φλόγα, εμφανίζεται από το πουθενά μπροστά στον Ελληνορθόδοξο Πατριάρχη, μόνον και σε κανέναν άλλο. Στις 12 το μεσημέρι ακριβώς κάθε Μεγάλου Σαββάτου. Και ότι η «τελετή» αυτή δεν μπορεί να γίνει από ετερόδοξο – μη ορθόδοξο – χριστιανό, ούτε το φαινόμενο συμβαίνει κατά το Πάσχα των Καθολικών, το οποίο πολύ συχνά δεν συμπίπτει με το Ορθόδοξο. Οι παραδόσεις λένε ότι όποτε επιχειρήθηκε κάτι διαφορετικό δεν εμφανίστηκε το «Φως».
Οι μαρτυρίες για το ότι «κάτι» συμβαίνει είναι πολλές. Από παλιές διηγήσεις, μέχρι σύγχρονες μαρτυρίες που συνοδεύονται και από φωτογραφίες. Αν και το φαινόμενο συμβαίνει ενώ ο Πατριάρχης είναι μόνος πολλές φορές, πολλοί παρευρισκόμενοι αναφέρουν την θέαση απόκοσμου «γαλαζωπού» φωτός ή λάμψεων που κινούνται από σημείο σε σημείο. Η ίδια η φλόγα είναι αποτέλεσμα αυτού το «φωτός».
Θαύμα, άγνωστό φαινόμενο ή απάτη;
Από πρακτική άποψη υπάρχει – κατά παράδοση – κάποιο Μυστικό που γνωρίζουν μόνον τρεις άνθρωποι. Ο Πατριάρχης της Ιερουσαλήμ, ο Γραμματέας του Πατριαρχείου και κάποιος τρίτος. Κανονικά μόνον ο Πατριάρχης χρειάζεται να το γνωρίζει αλλά για την περίπτωση αιφνίδιου θανάτου το γνωρίζουν και άλλοι δύο, για να μην χαθεί. Το μυστικό, λέει η παράδοση, είναι μια ειδική «ευχή», μια προσευχή που μόνον ο Έλληνας Πατριάρχης αν προφέρει εμφανίζεται το φως. Το περιεχόμενο και η προέλευσή της είναι άγνωστη. Κάποιοι λένε ότι προέρχεται από το Άσμα Ασμάτων, άλλοι από τους Ψαλμούς, άλλοι ότι οι Πατέρες της Εκκλησίας την συνέθεσαν.
Όταν αυτό συμβεί η το φως εμφανίζεται και η φλόγα που παράγει ανάβει ένα καντήλι απ’ όπου ανάβουν μερικά δεμάτια από 33 κεριά το καθένα. Από εκεί περνά το «Φως» στους αρχιερείς και πιστούς όλων των δογμάτων, και σήμερα στα αεροπλάνα που την μεταφέρουν όπου υπάρχουν, Έλληνες και μη, πιστοί.
Με τα μάτια της πίστης το Άγιο Φως είναι ένα θαύμα. Αυτόπτες μάρτυρες υπάρχουν και η κατάληξη είναι πάντα η ίδια – η φλόγα – αλλά η εμπειρίες και οι μαρτυρίες διαφέρουν. Άλλοι μιλούν για μικρές αστραπές, που κινούνται γρήγορα από σημείο σε σημείο, κάτι σαν τα κεράκια γενεθλίων που δεν σβήνουν και με μικρές σπίθες το ένα ανάβει το άλλο. Κάποιοι μιλούν για «γαλαζωπή» ανταύγεια, άλλοι πάλι δεν βλέπουν απολύτως τίποτα.
Γίνεται στον καθένα κατά την πίστη του;
Από θεολογική άποψη το Άγιο Φως δεν είναι λιγότερο αινιγματικό. Το φαινόμενο δεν «προβλέπεται» από κάποια προφητεία. Η ίδια η ιδέα του θαύματος είναι συνδεδεμένη με τη δόξα του Θεού αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις έχει και μια πρακτική διάσταση, να γίνει κάποιος καλά κτλ. Το θαύμα για το θαύμα, ως αυτοσκοπός, για επίδειξη, είναι σπάνιο. Η ανθρώπινη αίτηση «κάνε να δω και να πιστέψω» δεν ικανοποιείται ποτέ. Σε πολύ εξαιρετικές περιπτώσεις αναφέρονται τέτοια θαύματα επίδειξης – που δεν ικανοποιούν κάποια πρακτική ανάγκη αλλά είναι «εις δόξα Θεού» μόνο. Όπως το βάδισμα πάνω στο νερό του Ιησού. Οι πιστοί γενικά αποθαρρύνονται από το να ζητούν από το Θεό αποδείξεις της πίστης τους. Τα θαύματα εξετάζονται ως συνέπειες της πίστης και όχι αποδείξεις. Εκτός και από τις ελάχιστες βιβλικές περιπτώσεις όπου ενθαρρύνεται ρητά ο άνθρωπος, από τον Θεό, να προχωρήσει σε «δοκιμή» του Θεού.
Σε κάθε περίπτωση όμως, ακόμα και τα ελάχιστα θαύματα δοκιμής και επίδειξης, είναι όχι μόνο ελάχιστα αλλά και προσωρινά. Εδώ με το Άγιο Φως έχουμε να κάνουμε με επαναλαμβανόμενο φαινόμενο που μπορεί να συγκριθεί μόνο με τις διηγήσεις για τον «θείο γνόφο» ένα λαμπερό αλλά πυκνό νέφος που καταλάμβανε το χώρο του ιερού στον παλαιό Ναό του Σολομώντα. Στην ίδια γενική τοποθεσία, πράγμα που ίσως έχει σχέση.
Ίσως το όλο θέμα να έχει σχέση με τη βάπτιση των ενήλικων που ήθελαν να γίνουν Χριστιανοί και που γινόταν παραδοσιακά το Πάσχα και λεγόταν «Φωτισμός»
Τα Ερωτηματικά είναι πολλά.
Οι Δυτικοί χριστιανοί γνωρίζουν το φαινόμενο αλλά δεν το σχολιάζουν, είτε για να μην θίξουν είτε γιατί δεν έχουν τι να πουν.
Τι συμβαίνει; Υπάρχει φυσική εξήγηση; Υπάρχει κάποιο μυστικό;
Από φυσική άποψη το φαινόμενο – αν το θεωρήσουμε γεγονός – είναι απίστευτο. Ακόμα κι αν επρόκειτο για φυσικό φαινόμενο. Αν όμως είναι φυσικό φαινόμενο, γιατί δεν μπορούν να το επαναλάβουν οι εκπρόσωποι άλλων δογμάτων, ή γιατί δεν μπορεί να επαναληφθεί σε άλλες ημερομηνίες (οπότε, τουλάχιστον λέγεται, έχουν γίνει προσπάθειες). Τα φυσικά φαινόμενα, όπως και τα πειράματα, μπορούν να επαναληφθούν με παρόμοια αποτελέσματα κάτω από παρόμοιες συνθήκες. Αυτό όμως δεν επαναλαμβάνεται.
Η «γαλαζωπή» λάμψη που αναφέρουν πολλοί αυτόπτες μάρτυρες υπαινίσσεται παρουσία στατικού ηλεκτρισμού, άρα και κάποια πιθανή ηλεκτρική προέλευση του φαινομένου.
Να έκρυψαν άραγε οι αρχαίοι κάποια ηλεκτρική μηχανή σπινθηρισμού στο χώρο; Ή για κάποιο λόγο ένα σπάνιο φυσικό φαινόμενο – όπως η «σφαιρική αστραπή» λαμβάνει χώρα; Οι φωτογραφίες του φαινομένου που κυκλοφορούν παρουσιάζουν κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως «ηλεκτρικό φαινόμενο», ίσως στατικού ηλεκτρισμού, και θυμίζει την – αμφισβητούμενη από πολλούς στον επιστημονικό χώρο – «σφαιρική αστραπή». Γιατί όμως μόνον τότε; Γιατί από τους Έλληνες;
Ο Ναός της Ανάστασης έχει συνεχώς κόσμο, όλο το χρόνο. Κανείς δεν παρατηρεί τίποτα εκτός της συγκεκριμένης μέρας. Τι φυσικό φαινόμενο είναι αυτό που επαναλαμβάνεται τόσο τακτικά και μάλιστα σε μέρα «κινητής» εορτής, δηλαδή όχι την ίδια κάθε χρόνο. Σα να καταφέρνει η φύση να κτυπήσει κινούμενο στόχο. Και από όλα τα μέρη του κόσμου σ’ αυτό βρέθηκε να συμβαίνει;
Βέβαια οι αμφιβολίες είναι λογικές αλλά και οι προσπάθειες εξήγησης είναι καμιά φορά πολύ «φτηνές». Όπως η άποψη ότι ο Πατριάρχης ανάβει ο ίδιος τη φλόγα με αναπτήρα! Όχι ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατο, αλλά τέτοιες εξηγήσεις – απομυθοποίησης με κάπως συνοπτικές διαδικασίες – είναι το λιγότερο ατελείς. Απαντούν τα παλαιά ερωτηματικά αλλά δημιουργούν νέα διαγράφοντας ταυτόχρονα με ένα μεγάλο Χ σε ένα φαινόμενο αιώνων. Να είναι άραγε η λύση τόσο απλή, ή η αδυναμία μας να δώσουμε κάποια εξήγηση, και η επιθυμία μας να είναι η εξήγηση οπωσδήποτε φυσική μας κάνει να καλωσορίζουμε με ανακούφιση τέτοιες απλές ερμηνείες. Γιατί βέβαια αν το γεγονός δεν έχει φυσικά αίτια τότε πολλά θα πρέπει να αναθεωρήσουμε στη ζωή και αυτό πολλές φορές είναι μπελάς.
Όπως και να έχει το «υπερφυσικό» το πράγματος ενισχύει και ένα άλλο, μικρότερο «θαύμα» του Ελληνικού Πάσχα. Αυτό της βροχής της Μεγάλης Παρασκευής. Ένα ενδιαφέρον και μικρότερο αλλά όχι λιγότερο αινιγματικό ετήσιο φαινόμενο. Και πάλι σε κινητή γιορτή. Για άλλη μια φορά η φύση πετυχαίνει κινούμενο στόχο και μάλιστα στην ίδια εορταστική περίοδο, του ίδιου λαού και της ίδιας θρησκείας; Υπερβολικά «συμπτωματικό».
Πράγματι, όσο θυμάμαι τη ζωή μου, κάθε Μεγάλη Παρασκευή βρέχει, έστω και λίγο. Το ίδιο μου έλεγαν και οι πριν από εμένα.
Η βροχή της Μεγάλης Παρασκευής, δεν σηκώνει ερμηνείες «αναπτήρα» εκτός κι αν έχουμε «Έλεγχο Καιρού» και δεν μας το έχουν πει.
Κάποιοι λένε ότι δεν βρέχει παντού. Ασφαλώς. Αλλά αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι στα περισσότερα, αν όχι όλα, μέρη της Ελλάδας βρέχει με συχνότητα που ξεπερνά τη στατιστική πιθανότητα. Κάθε χρόνο.
Από μια άποψη, μια φυσική εξήγηση ίσως να είναι ευκολότερη σ’ αυτήν την περίπτωση, γιατί η περίοδος του Πάσχα ορίζεται κάθε χρόνο με Σεληνιακό τρόπο. Θα μπορούσε λοιπόν η Σελήνη, όπως προκαλεί την άμπωτη και την παλίρροια να προξενεί και αυτό το φαινόμενο, παρόλο που οι μετεωρολόγοι αρνούνται τέτοια πιθανότητα.
Ανέφερα την βροχή της Μεγάλης Παρασκευής γιατί είναι άλλο ένα ανεξήγητο φαινόμενο του Ελληνικού Πάσχα. Πως τώρα έχουν μαζευτεί έτσι τα «ανεξήγητα» ακριβώς όταν μια θρησκεία γιορτάζει το πιο ανεξήγητο γεγονός απ’ όλα, την Ανάσταση, αυτό κι αν είναι Ανεξήγητο!
Η έρευνα για την προέλευση του Αγίου Φωτός μπορεί να πάρει διαστάσεις αστυνομικού μυστηρίου.
Οι ρίζες πάντως του φαινομένου, από την ψυχολογική άποψη, τον αντίκτυπο στους ανθρώπους, μπορούν να αναζητηθούν στους θρύλους και τις ιστορίες για τη Φωτιά.
Οι Φωτιές του Κόσμου είναι κάτι συνδεδεμένο με την επιβίωση των ανθρώπων, γι’ αυτό ίσως να συνδέθηκαν με τις λατρείες τους.
Η Φωτιά είναι η αυτή που θεωρείται η πρώτη και σημαντικότερη ανακάλυψη του ανθρώπου. Αυτή που άνοιξε τον δρόμο στον πολιτισμό και την τεχνολογία. Τόσο σημαντική που οι αρχαίοι δεν τολμούσαν να την θεωρήσουν ανθρώπινη ανακάλυψη, παρά λέγανε ότι δόθηκε από τους θεούς.
Σε σχέση με τη θρησκεία η Φωτιά υπήρξε ένδειξη θείας παρουσίας σε πολλούς λαούς, ανάμεσά τους και στους Ισραηλίτες που έχουν άμεση σχέση με τους Χριστιανούς και το Πάσχα.
Το Πάσχα, αρχικά μια γιορτή σε ανάμνηση της Εξόδου από την Αίγυπτο ήταν συνδεδεμένο με τη φωτιά. Από την «καιομένη βάτο» του Μωυσή μέχρι την Στήλη Φωτιάς που οδηγούσε το λαό τη νύχτα στην πορεία στην έρημο.
Αργότερα κάποιοι από τους πρώτους Χριστιανούς μιλούσαν για τι «γλώσσες» φωτιάς της Πεντηκοστής, αλλά όλα αυτά, πέρα από το στοιχείο της φωτιάς ως ένδειξη θείας παρουσίας δεν έχουν άλλα κοινά με το Άγιο Φως. Αποτελούν μόνο κάποιο προηγούμενο, που δεν προσφέρει εξήγηση, αλλά ίσως δείχνει προς μια κατεύθυνση.
Φυσικά η φωτιά δεν είχε ξεχωριστή θέση μόνο στις βιβλικές διηγήσεις.
Ήταν αντικείμενο λατρείας από τους Πέρσες Πυρολάτρες και αλλού. Ένα μέρος αρχαίων εκστασιακών τελετών επιβιώνουν ακόμα όπως η Πυροβασία, τα Αναστενάρια.
Η μεγάλη όμως σχέση της φωτιάς, τουλάχιστον όπως την εξετάζουμε εδώ, είναι με τους Έλληνες. Αυτοί άλλωστε είναι ο κοινός παρανομαστής, όσον αφορά το Άγιο Φως.
Οι Φωτιές των Ελλήνων έχουν όχι μόνο ομοιότητες με το Άγιο Φως αλλά και πραγματική ταύτιση.
Πέρα από τη θεία προέλευση της Φωτιάς και τις διηγήσεις για τον Προμηθέα, η φωτιά ήταν «μέρος» του σπιτιού, είχε τη θέση της στην Εστία και διατηρούνταν άσβεστη, κατά το δυνατόν. Επίσης είχε και το δημόσιο ανάλογο, μια εστία φωτιάς της πόλης, απ’ όπου ο οικιστής – ο αρχηγός κάθε αποικιακής αποστολής – έπαιρνε τη φλόγα για να την μεταφέρει στις νέες πατρίδες.
Δεν είναι εύκολο να παραβλέψουμε τις ομοιότητες που είχαν αυτές οι φωτιές με το σημερινό καντήλι και τα κεριά του Πάσχα.
Όσο για την Ολυμπιακή Φλόγα, αυτή έχει ακόμα περισσότερες. Ανάβει μετά από «επίκληση» -κάτι σαν την «ευχή» του Πατριάρχη – προς μια θεότητα, με φυσικό μεν τρόπο αλλά «θαυματουργικά» αφού με καλές συνθήκες δεν την ανάβει άνθρωπος, αλλά ηλιακά κάτοπτρα. Περνά από χέρι σε χέρι και συμβολίζει την Ολυμπιακή αγγελία, όπως το Άγιο Φως από κερί σε κερί αναγγέλλει την Ανάσταση.
Το Κεφάλαιο Έλληνες και Φωτιά δεν τελειώνει με τη φωτιά στην Ολυμπία.
Το Υγρό Πυρ, που οι ξένοι ονομάζουν «Ελληνική Φωτιά» έσωσε σε πολύ πιο πρακτικό επίπεδο του Έλληνες μέσα στα χρόνια. Να πάλι οι Έλληνες και η Φωτιά τους.
Οι ίδιοι ξένοι ονομάζουν το φαινόμενο του Αγίου Φωτός Holy Fire (Άγια / Ιερή Φωτιά). Για τις ιστορίες ότι μόνο Έλληνες την προκαλούν δεν μπόρεσα να βρω σχόλια από ξένους, πέρα από αναφορές που συνδέουν την «τελετή» του Αγίου Φωτός με τους Έλληνες.
Έχουμε λοιπόν να κάνουμε με μια Ιερή Ελληνική Φλόγα. Μερικοί λένε ότι δεν έχει σημασία από πού προέρχεται αλλά η πίστη που δημιουργεί. Προσωπικά διαφωνώ. Αν η προέλευση είναι απόκοσμη το νόημα του κάθε πράγματος αλλάζει. Αν πάλι είναι «φτιαχτή», τότε καλό θα είναι να αναρωτηθούμε και να αποφασίσουμε το αν ο σκοπός αγιάζει τα μέσα ή όχι.
Όπως και να έχει πάντως οι θρησκείες και οι τελετές τους μας φανερώνουν περισσότερα για τους ανθρώπους που τις ακολουθούν παρά για το Θεό και στην περίπτωσή μας ένα είναι το απολύτως βέβαιο, η Ιερή Φωτιά είναι Ελληνική, το ίδιο και το Άγιο Φως!
Το παρόν άρθρο είχε δημοσιευτεί παλαιότερα σε περιοδικό. Παρακαλείται όποιος επισκέπτης γνωρίζει το που και πότε ακριβώς δημοσιεύτηκε, να με ενημερώσει.
Leave a Reply