Συνεχίζω τη σειρά των ούτως λεγόμενων “προσωκρατικών”, με άλλον έναν μεγάλο, τον Δημόκριτο απο τη Θράκη. Αυτόν που θεωρείται πατέρας της ατομικής θεωρίας, αυτόν που πρώτος μας έδωσε την έννοια του Ατόμου. Ά-τομο λοιπόν, από το στερητικό -α- και την τομή είναι αυτό που δεν τέμνεται, το μικρότερο δυνατό σωματίδιο ύλης…
Βέβαια σήμερα πια καταφέραμε να διασπάσουμε και το άτομο και σύμφωνα με πολλούς, τώρα μας διασπά εκείνο…
Για να δούμε λοιπόν ποιός ήταν και τι έκανε ο Δημόκριτος. Γεννήθηκε στα Άβδηρα της Θράκης γύρω στο 450-460 και άφησε αυτόν τον κόσμο περίπου το 370 π.Χ. Η ζωή του ήταν γεμάτη ταξίδια για την αναζήτηση της γνώσης. Ο Ηρόδοτος, σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, αναφέρει πως μαθήτευσε κοντά σε Μάγους και Χαλδαίους. Ο Δημήτριος στους << Ομωνύμους >> και ο Αντισθένης στις << Διαδοχές >> λένε πως ταξίδεψε στην Ινδία και στην Αίγυπτο για να μάθει γεωμετρία από τους ιερείς. Αναφέρεται πως πέρασε δέκα χρόνια παρατηρώντας τις αλλαγές ενός δέντρου, καταγράφοντας όλες τις φυσικές του αλλαγές και καταλήγοντας σε συμπεράσματα που στη συνέχεια αποτέλεσαν την βάση της ατομικής του θεωρίας.
Αναφέρεται πως η Αθήνα άφηνε αδιάφορο τον Δημόκριτο και πως όταν την επισκέφτηκε αγνοήθηκε ακόμα και από τον Σωκράτη. Ο ίδιος έλεγε “ήλθον γάρ, εις Αθήνας και ούτις με έγνωκεν” Ο Αντισθένης αναφέρει πως για να δοκιμάσει της νοητικές του ικανότητες ζούσε πολλές φορές απομονωμένος και κοντά σε τάφους.
Ο Δημόκριτος, μαζί με τον Λεύκιππο που ήταν ο δάσκαλός του, είναι οι κυριότεροι εκπρόσωποι των ατομικών φιλοσόφων ως εμπνευστές της ατομικής θεωρίας. Η διαίρεση των σωμάτων δεν είναι δυνατόν να προχωρεί επάπειρον, όπως υποστήριζε ο Ζήνωνας και μάλιστα μέχρι το σημείο εξαφάνισης ενός όντος. Η διαίρεση ενός σώματος πρέπει να σταματά σε ένα απειροελάχιστο και αδιαίρετο μόριο, το άτομο. Ο Δημόκριτος πιστεύει πως τίποτα δεν είναι σταθερό αλλά μεταβάλλεται ανάλογα με την κατάσταση του σώματος και τη φύση των εξωτερικών επιδράσεων και αντεπιδράσεων. Το μόνο που στην πραγματικότητα είναι σταθερό είναι τα άτομα και το κενό. Τα άτομα είναι πολύ μικρά, σχεδόν αόρατα αγκιστροειδή σωματίδια, άπειρα στο πλήθος και το σχήμα. Το κενόν, αν και αναφέρεται στον Αριστοτέλη ως “μη ον”, θεωρείται υπαρκτό και δεν είναι απλά ένας χώρος ή μία περιοχή που βρίσκονται τα αγκιστροειδή άτομα αλλά μία σύνθετη και υπαρκτή οντότητα.
Ο Δημόκριτος ήταν ο πρώτος φιλόσοφος που διαπίστωσε ότι ο Γαλαξίας είναι στην πραγματικότητα το φως πολλών μακρινών ουρανίων σωμάτων. Με αυτή του τη θέση διαφωνούσε ο Αριστοτέλης.
Ήταν επίσης από τους πρώτους που υποστήριξε πως το Σύμπαν περιλαμβάνει πολλούς κόσμους, πολλοί από τους οποίους κατοικούνται.
Σύμφωνα με την παράδοση, ο Δημόκριτος θεωρούνταν τρελός, ότι από κάπου έχανε, επειδή γελούσε συνεχώς, με τα πάντα. Εστάλη λοιπόν στον Ιπποκράτη για θεραπεία. Ο Ιπποκράτης κατέδειξε πως ο Δημόκριτος δεν ήταν καθόλου διαταραγμένος, αλλ’ αντιθέτως είχε μια φυσική προδιάθεση προς την ευτυχία!
Ο Δημόκριτος υπήρξε επίσης πρωτοπόρος στα μαθηματικά και ιδιαίτερα στη γεωμετρία. Αυτό το ξέρουμε από μερικούς τίτλους έργων του που αναφέρονται σε γραπτά άλλων, μιας και -τι πρωτότυπο- τα περισσότερα δικά του δεν κατάφεραν να βγουν σώα απ’το Μεσαίωνα…
Ο Αριστοτέλης μας πληροφορεί ότι η ατομική θεωρία του Δημόκριτου ήταν μια αντίδραση προς τις θεωρίες του Παρμενίδη ο οποίος αρνούνταν την ύπαρξη της κίνησης, της αλλαγής και του κενού, και με την αφεντιά του θα ασχοληθούμε εκτενέστερα κάποια άλλη φορά.
Ο Δημόκριτος συγκατένευε στη θέση ότι το ον είναι αιώνιο, αλλά αρνούνταν την ταύτιση του κενού με το τίποτα. Πίστευε πως τα άτομα έχουν κάποιες συγκεκριμένες ιδιότητες όπως μέγεθος, μορφή, μάζα, αλλά πως όλες οι υπόλοιπες ιδιότητες που αποδίδονται στην ύλη είναι θέμα σύμβασης και αντίληψης. “Συμβατικά γλυκό, πικρό, ζεστό, κρύο, χρωματιστό, αλλά στην πραγματικότητα άτομαι και κενό”
Στη φιλοσοφία του έδωσε ζώρος και για την ύπαρξη Ψυχής, την οποία περιέγραψε ως αποτελούμενη από σφαιρικά άτομα αέναα κινούμενα από τη φύση τους, που στην κίνησή τους τραβούν και το σώμα, το οδηγούν…
Ο Δημόκριτος υπήρξε πολυγραφότατος συγγραφέας. Ο Θρασύλος κατέταξε τα έργα του σε δεκατρείς τετραλογίες που κατανέμονταν στους εξής γενικούς τομείς: Φυσική(4), Μαθηματικά(3), Μουσική(2), Τεχνικά Θέματα(2), Ηθική(2) Το σημαντικότερο έργο του Δημόκριτου είναι με τίτλο “Μέγας Διάκοσμος” για το οποίο τιμήθηκε με πεντακόσια τάλαντα και είκοσι χάλκινα αγάλματα. Κρίμα που σχεδόν όλα τα έργα (και) του Δημόκριτου έχουν χαθεί και πώς τα μοναδικά αποσπάσματα που σώζονται μέχρι την εποχή μας είναι παρμένα από τα Ηθικά του Αριστοτέλη (ως συνήθως). Και πάλι καλά δηλαδή…
Ο Διογένης Λαέρτιος αναφέρει ότι ο Δημόκριτος πέθανε με τον εξής τρόπο: “Ήταν ήδη πολύ γέρος και η ώρα του θανάτου του πλησίαζε. Η αδερφή του στεναχωριόταν πως θα πέθαινε κατά τη διάρκεια της γιορτής των Θεσμοφορίων και έτσι δεν θα μπορούσε να εκπληρώσει το καθήκον της προς τη θεά. Εκείνος της είπε να μη στεναχωριέται και της ζήτησε να του πηγαίνει καθημερινά ζεστά ψωμιά. Τα κρατούσε κοντά στα ρουθούνια του και έτσι κατάφερε να ζήσει μέχρι που τελείωσε η γιορτή.”
Και τέλος μερικά από τα υπό τον Δημόκριτο λεχθέντα, έτσι για εμπλουτισμό γνώσεων και περαιτέρω προβληματισμό και έρευνα…
• Δύο μορφές γνώσης υπάρχουν, η μία είναι γνήσια, η άλλη ασαφής και σκοτεινή. Στη σκοτεινή ανήκουν όλα τα παρακάτω : ό,τι βλέπουμε, ό,τι ακούμε, ό,τι μυρίζουμε, ό,τι γευόμαστε, ό,τι αγγίζουμε…. Η άλλη μορφή γνώσης είναι η γνήσια, που είναι ξεχωριστή από την πρώτη. Όταν η σκοτεινή γνώση δε μπορεί πια ούτε να βλέπει στα μικρότερα ούτε να ακούει ούτε να αντιλαμβάνεται οσμές ούτε να αισθάνεται γεύση ούτε να αισθάνεται με την αφή, αλλά χρειάζεται να ερευνηθεί κάτι πιο λεπτό, τότε εμφανίζεται η γνήσια, που έχει ένα λεπτότερο όργανο, για να καταλάβει κάτι.
• Στην πραγματικότητα δεν καταλαβαίνουμε τίποτα σταθερό, αλλά μόνο ό,τι μεταβάλλεται ανάλογα με την κατάσταση του σώματος και τη φύση των εξωτερικών επιδράσεων και των αντεπιδράσεων που προέρχονται μέσα από τους ίδιους. Στη συμβατική μας καθημερινή γλώσσα μιλάμε για γλυκό, πικρό, θερμό, ψυχρό, για χρώματα ενώ στην πραγματικότητα υπάρχουν μόνο άτομα και κενό
• Μερικοί άνθρωποι χωρίς να γνωρίζουν τη διάλυση της θνητής φύσης μας έχουν όμως γνώση της δυστυχίας που επικρατεί στη ζωή περνούν το χρόνο τους αυτής της ζωής μέσα σε ταραχές, φόβους και ταλαιπωρία πλάθοντας ψεύτικα παραμύθια για το μετά το τέλος της ζωής τους χρόνο.
• Καλύτερος σύμβουλος για την αρετή αποδεικνύεται εκείνος που χρησιμοποιεί τη συμβουλή και την πειθώ παρά εκείνος που χρησιμοποιεί το νόμο και τον εξαναγκασμό. Γιατί είναι φυσικό να κάνει κρυφά το κακό αυτός που κρατήθηκε μακριά από την αδικία με το φόβο του νόμου, ενώ αυτός που οδηγήθηκε στο σωστό με την πειθώ δεν είναι φυσικό ούτε κρυφά ούτε φανερά να κάνει κάτι ανάρμοστο. Γι’ αυτό, αν κάποιος κάνει το σωστό κάτω από το φως της σύνεσης και της γνώσης, γίνεται γενναίος και ταυτόχρονα άνθρωπος με ευθυκρισία.
• Yπάρχουν και νέοι μυαλωμένοι και γέροι άμυαλοι, τη σωστή σκέψη δεν τη διδάσκει ο χρόνος, αλλά η αγωγή στον κατάλληλο καιρό και εκλεκτή φύση.
• Οι άνθρωποι ζητούν την υγεία από τους θεούς με προσευχές, χωρίς να γνωρίζουν ότι έχουν μέσα τους τη δύναμη της, κάνοντας μάλιστα τα αντίθετα με την αμετρία τους, γίνονται οι ίδιοι προδότες της υγείας τους με τις υπερβολικές επιθυμίες τους
• Η ευτυχία και η δυστυχία είναι της ψυχής
• Σκέφτεται σωστά αυτός που δεν λυπάται για όσα δεν έχει, αλλά που χαίρεται για όσα έχει
• Από τα ευχάριστα, αυτά που μας ευχαριστούν τα απολαμβάνουμε σπάνια
• Αν κανείς ξεπερνούσε το μέτρο, τότε τα πολύ ευχάριστα θα γίνονταν πολύ δυσάρεστα
• Πρέπει να προτιμάμε όχι οποιαδήποτε ηδονή, αλλ’ εκείνη που έχει σχέση με την ομορφιά
• Τη μουσική δεν την ξεχώρισε η ανάγκη, αλλα προήλθε από ένα ψυχικό περίσσευμα, που υπήρχε από την αρχή
• Ο ποιητής όσα γράφει χωρίς θεϊκή έμπνευση, αυτά είναι χωρίς αξία
• Του σοφού άνδρα κάθε γη είναι βατή. Της αγαθής του ψυχής πατρίδα είναι ολόκληρος ο κόσμος
Αυτά τα ωραία από τον παππού Δημόκριτο, σας προειδοποιώ ότι ορισμένα από τα παραπάνω καλύτερα να ψέξετε να τα βρείτε στα αρχαία ελληνικά, διότι η απόδοσή τους στην λαλουμένη ορισμένες φορές δημιουργεί παρεξηγήσεις…
Μερικές πηγές:
• http://www2.forthnet.gr/presocratics/democr.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Democritus
• Democritus of Abdera University of St Andrews, Scotland.
• Democritus article in The Internet Encyclopedia of Philosophy
• Leucippus and Democritus
• Stanford Encyclopedia of Philosophy entry
Leave a Reply