Δελφοί

Οι Δελφοί ήταν το γεωγραφικό κέντρο της γης, ο ομφαλός του κόσμου, όπου συναντήθηκαν οι δυο αετοί που έστειλε ο Δίας από τα ακρότατα σημεία του σύμπαντος θέλοντας να βρει το κέντρο του κόσμου. Τίποτα δεν υπήρξε πιο δυνατό μέσα στην ψυχή των αρχαίων Ελλήνων από τον φόβο και την έκσταση που πήγαζαν από το ασύγκριτο μεγαλείο των Δελφών. Στα σημερινά ερείπια αντικατοπτρίζεται ολόκληρη η ιστορία του ελλαδικού χώρου με τις εξάρσεις αλλά και τις μικρότητες της. Τα σημαντικότερα γεγονότα της αρχαιότητας σημάδεψαν την πορεία του μαντείου στην ελληνική ιστορία, μια πορεία που καθρεπτίζεται στο ελληνικό πνεύμα…

Θέση, Ονομασία και Ίδρυση του Μαντείου

Μια θέση θεϊκά χαρισματική, όπου οι γεωλογικές μεταβολές δημιούργησαν βάραθρα και ύψωσαν απότομους βράχους, διαλέχτηκε από τους Έλληνες και «υποδείχθηκε από τους Θεούς», για να ιδρυθεί το διασημότερο μαντείο του αρχαίου κόσμου και ένα από τα σπουδαιότερα ιερά. Στα ριζά δυο πελώριων βράχων, των Φαιδριάδων, αναπτύχθηκε το ιερό. Σ’ ένα τρομερά υποβλητικό τοπίο που όμως δεν καταπιέζει τον επισκέπτη και μαλακώνει περισσότερο από τις απαλές κορυφογραμμές της απέναντι οροσειράς, της Κιρφης.
Παλιότερα το όνομα της περιοχής ήταν Θυια και είχε σχέση με τις Θυιαδες που ήταν μαινάδες του Διόνυσου. Στην εποχή του Όμηρου, και συγκεκριμένα στο έργο του μεγάλου επικού ποιητή «Ιλιάδα» το μαντείο αναφέρεται με το όνομα «Πειθώ», που σημαίνει «σαπίζω», επειδή αφέθηκε να σαπίσει το σώμα το Πύθωνα μετά τον φόνο του από τον Απόλλωνα. Νεότερο όνομα που επικράτησε (τον 7ο ίσως π.Χ. αιώνα) είναι το Δελφοί, από την λέξη «δελφύς» που σημαίνει «μήτρα, κοιλιά, κοίλον».
Σύμφωνα με τον μύθο το μαντείο ιδρύθηκε τυχαία. Κάποιος βοσκός, ο Κουρητας, παρατήρησε ότι πάνω από ένα χάσμα η κατσίκα του φερόταν τρελά. Πλησίασε, ζαλίστηκε κι ο ίδιος και άρχισε να βγάζει άναρθρες κραυγές. Όταν μαθεύτηκε το γεγονός, οι γύρω κάτοικοι πήγαιναν στην περιοχή και όλοι εμπνέονταν από τους ατμούς του χάσματος, αλλά και πολλοί, ζαλισμένοι, έπεφταν και σκοτώνονταν. Γι’ αυτό τοποθέτησαν πάνω στο χάσμα έναν τρίποδα και μια γυναίκα ανέλαβε τον ρόλο του χρησμοδότη. Αργότερα έχτισαν στην θέση αυτή τον ναό και οργανώθηκε το μαντείο.

Ιστορική ανάδρομη
Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης της περιοχής των Δελφών ανάγονται στα μυκηναϊκά χρόνια (14ος – 11ος π.Χ. αιώνας). Την εποχή αυτή η κύρια θεότητα που λατρευόταν στο μικρό οικισμό ήταν η Γη (Γαία). Στην επόμενη περίοδο (11ος – 9ος αι. π.Χ.) εγκαθιδρύεται στους Δελφούς η λατρεία του Απόλλωνα, αφού όπως λέει ο μύθος σκότωσε τον γιο της Γαίας δράκοντα Πύθωνα που φύλαγε το μαντείο. Ο 8ος και ο 7ος αι. π.Χ. υπήρξαν εποχή διαμόρφωσης του ιερού χώρου και προς το τέλος του 7ου αιώνα χτίστηκαν οι πρώτοι λίθινοι ναοί, αφιερωμένοι ο ένας στον Απόλλωνα και ο άλλος στην Αθηνά.
Στις αρχές του 6ου αι. π.Χ. οι Δελφοί προσχωρήσαν στην Αμφικτιονία, ένωση πόλεων-κρατών με κοινούς πολιτικούς σκοπούς, η οποία προστάτευε το ιερό από κατακτητικές βλέψεις. Με τον καιρό η Δελφική Αμφικτιονία απέκτησε αποφασιστικές αρμοδιότητες στην διοίκηση του ιερού του Απόλλωνα και το 582 π.Χ. αναδιοργάνωσε τους Πυθικούς αγώνες (ή Πύθια) που τελούνταν κάθε 4 χρόνια προς τιμήν του Απόλλωνα, για να θυμίζουν την νίκη του θεού εναντίον του Πύθωνα. Εκτός από τα Πύθια γίνονταν και διάφορες άλλες γιορτές. Για τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα και την σωτηρία των κατοίκων των Δελφών από τους λύκους (οι οποίοι τους οδήγησαν στον Παρνασσό όπου και ιδρύσαν την Λυκώρεια) γινόταν το Φεβρουάριο η θυσία Αίγλη.

Για να τιμήσουν τον Απόλλωνα γίνονταν οι εξής γιορτές:

• τα Δελφίνια, κάθε Απρίλιο σε ανάμνηση της μεταμόρφωσης του Θεού σε δελφίνι που οδήγησε τους Κρητες στην περιοχή και την ίδρυση του ιερού.

• Τα Θαργηλεια, κάθε άνοιξη, για την ιδιότητα του Θεού να θεραπεύει από τους λοιμούς.

• Τα Σεπτηρια ή Στεπτηρια σε ανάμνηση της αναχώρησης του Θεού για κάθαρση μετά το φόνο του δράκοντα, και

• Τα Θεοφάνια, γιορτή για την επιστροφή του Θεού από την κάθαρση.

Προς τιμήν του Διόνυσου γίνονταν οι παρακάτω γιορτές:

• Η γιορτή Λικνιτης που αναπαράσταινε κάθε 8 χρόνια την αναγέννηση του Θεού και συμβόλιζε την αναγέννηση της φύσης.

• Η γιορτή Χαριλα, όπου κάθε 8 χρόνια μια κούκλα μαστιγώνονταν, κρεμιόταν και τέλος θαβόταν με την θηλιά στον λαιμό, και συμβόλιζε την ανανέωση της φύσης.

• Η γιορτή Ηρωις, σε ανάμνηση της επαναφοράς της Σεμέλης (μητέρα του Διόνυσου) από τον Άδη η οποία γινόταν επίσης κάθε 8 χρόνια και η γιορτή.

• Δαδοφορια που γιορταζόταν κάθε 2 χρόνια στον Παρνασσό (μαιναδικές γιορτές).

Εκτός αυτών οι Δελφοί γιόρταζαν τα Σωτήρια, κάθε χρόνο με μουσικούς αγώνες για την σωτήρια τους από τους Γαλάτες, τα Ευμένεια που ήταν λαμπαδηδρομία από το Γυμνάσιο μέχρι και τον βωμό του Απόλλωνα και τα Ελαφηβόλια, σε ανάμνηση της νίκης τους κατά των Θεσσαλών πριν τους Περσικούς Πόλεμους.
Από τον 6ο μέχρι και τον 4ο αι. π.Χ. είναι η περίοδος της μεγάλης ακμής του ιερού, που κοσμείται με οικοδομήματα και πολυάριθμα αναθήματα τα οποία αφιερώνουν στον Απόλλωνα οι ελληνικές πόλεις αλλά και ιδιώτες. Προσκυνητές και θεοπροποι από τον αρχαίο κόσμο συρρέουν για να ζητήσουν την συμβουλή και τον χρησμό του Θεου για οποιαδήποτε σοβαρή απόφαση ή ενέργεια τους. Καθαρίζονταν με το νερό της Κασταλίας πηγής, πλήρωναν έναν ορισμένο φόρο, το πελανον, και θυσίαζαν ένα ζώο στο βωμό του Απόλλωνα. Το τυπικό στην λειτουργία του μαντείου πήρε την οριστική μορφή του μέσα στον 6ο αι. π.Χ. και έμεινε αναλλοίωτο μέχρι την εποχή του Αδριανού (2ος αι. μ.Χ.)

Στα έτη 448-446 π.Χ. γίνεται ο β’ Ιερός Πόλεμος όπου οι Σπαρτιάτες νικήσαν τους Φωκείς, οι οποίοι είχαν καταπατήσει κτήματα του ιερού. Οι Αθηναίοι τους αποκαθιστούν και τελικά η Νικειος Ειρήνη το 421 π.Χ. αναγνωρίζει ότι «ο ναός, το ιερό και η πόλη των Δελφών είναι ελευθέρα και αυτόνομα».
Το 371 π. Χ. γίνεται συνέδριο στην Σπάρτη για οικονομική συμβολή όλων των Ελλήνων στην ανέγερση του ναού του Απόλλωνα που είχε καταστραφεί το 373 από σεισμούς και πτώση βράχων από τις Φαιδριάδες.
Το 356 π.Χ. αρχίζει ο γ’ Ιερός Πόλεμος με την κατάληψη του ιερού από τους Φωκεις, τους οποίους βοήθησαν οι Αθηναίοι! Οι Φωκεις, λεηλατώντας το ιερό, το κράτησαν 10 χρόνια. Το 346 π.Χ. εμφανίζεται μια νέα δύναμη στην ελληνική ιστορία, οι Μακεδόνες, που νικώντας τους Φωκεις παίρνουν ψήφους στην Αμφικτιονία και ο Φίλιππος αναλαμβάνει επίσημο ρόλο προστάτη του δελφικού ιερού.

Η κύρια είσοδος στο ιερό βρισκόταν στην νοτιοανατολική γωνία του περιβόλου που είχε χτιστεί γύρω από αυτό. Οι επισκέπτες ακολουθούσαν από το σημείο αυτό την Ιερά Οδό που οδηγούσε στο ναό του Απόλλωνα, ο οποίος βρισκόταν στο κέντρο του ιερού. Στα ερείπια του ναού που βλέπει κανείς σήμερα διακρίνονται τρεις οικοδομικές φάσεις. Η νεότερη χρονολογείται μεταξύ 373 και 330 π. Χ. Αριστερά και δεξιά της Ιεράς Οδού, οι ελληνικές πόλεις έστηναν τα αναθήματα τους: αγάλματα, πολύμορφες πλαστικές συνθέσεις, μικρά κτίρια με μορφή ναΐσκου (οι λεγόμενοι θησαυροί) για την φύλαξη των αφιερωμάτων τους κ.α.
Στο θέατρο του ιερού του 4ου αι. π. Χ. τελούνταν δραματικοί και λυρικοί αγώνες ενώ στο στάδιο, εκτός από τους γυμνικούς (αθλητικούς) αγώνες γίνονταν και μουσικές εκδηλώσεις.

Η Πτώση
«Είπατε τω βασιλεί Χαμαί πέσε δαίδαλος αυλά ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην, ου μάντιδα δάφνην, ου παγάν λαλέουσαν απέσβετο και λάλον ύδωρ».
Η πτώση του μαντείου άρχισε όταν, με την επικράτηση του ορθολογισμού τον 3ο αι. π. Χ. άρχισε να αμφισβητείται η ορθότητα και η αλήθεια των Χρησμών. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να σταματήσουν να ζητούν χρησμούς οι πόλεις, ή οι εκπρόσωποι των πόλεων που ήταν η μεγαλύτερη πηγή γοήτρου και πλούτου, και να περιοριστεί η χρησμοδοσία στους ιδιώτες. Επιπλέον, με την υποταγή των ελληνικών πόλεων στους Ρωμαίους και την Pax Romana, σταμάτησαν οι διαμάχες μεταξύ ελλήνων και δεν υπήρχε πια λόγος να ζητούν χρησμούς από το μαντείο. Ο Πλούταρχος, ο γνωστός ιστορικός και ιερέας του μαντείου πίστευε ότι η παρακμή οφειλόταν στην μείωση των αναθυμιάσεων του χάσματος. Το 394 μ.Χ. δίνεται και το τελικό χτύπημα κατά του μαντείου με το διάταγμα του Θεοδοσίου του μεγάλου που απαγόρευσε την λειτουργία του ιερού και την άσκηση της Αρχαίας Θρησκείας. Με την επικράτηση του Χριστιανισμού οι Δελφοί γίνονται έδρα επισκοπής και η περιοχή του ιερού γεμίζει εκκλησίες. Η τελική εγκατάλειψη έγινε τον 6ο με 7ο μ. Χ. αιώνα και το ιερό σκεπάστηκε σιγά-σιγά από τις κατολισθήσεις των βράχων και των χωμάτων και έμεινε «θαμμένο» μέχρι το 1860, όποτε και άρχισαν ανασκαφές οι Γερμανοί. Οι ανασκαφές συνεχίστηκαν από τους Γάλλους (1891) και λίγο αργότερα από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία και έφεραν στο φως το Θέατρο, το Στάδιο, το ιερό του Απόλλωνα, τα θησαυροφυλάκια και άλλα κτίρια, μαζί με 6000 επιγραφές από αγάλματα και άλλα έργα.

Άλλες χρήσιμες πληροφορίες για την ιστορία των Δελφών

• Ο αρχηγός των Φωκεών ληστής Φιλόμηλος, ο οποίος κατέλαβε τους Δελφούς και σκότωσε πολλούς από τους ιερείς, για να δικαιολογήσει τις πράξεις του, διέταξε την Πυθία να βγάλει ένα χρησμό που να λέει ότι όλα αυτά που έγιναν, ήταν πεπρωμένο να γίνουν. Όταν η Πυθία αρνήθηκε, την ανέβασαν με την βία στο τρίποδο και όπως ήταν τρομοκρατημένη από τις λόγχες των στρατιωτών, είπε:
«είσθε ελεύθεροι να κάνετε ότι θέλετε».

• Δεν ήταν ο μόνος που εξανάγκασε την Πυθία να δώσει χρησμό σε όφελος του. Ο Μέγας Αλέξανδρος παραβίασε την ιερότητα των Δελφών επίσης και ανάγκασε την Πυθία να δώσει τον χρησμό που αυτός ήθελε.

• Το 279 π.Χ., οι Γαλάτες εισέβαλαν στην Ελλάδα και έφθασαν μέχρι τις πύλες των Δελφών, η περιοχή όμως σώθηκε από τις πέτρες και τους βράχους που έριξαν οι κάτοικοι, από την τοποθεσία Φαιδριάδες αναγκάζοντας τους εχθρούς να αποσυρθούν.

• Κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής κατοχής, το ιερό υπέστη ζημιές αλλά και ευεργετήθηκε από διάφορους αυτοκράτορες.
Ο στρατηγός Σούλα λεηλάτησε την περιοχή, για να πληρώσει τα έξοδα που έκανε για την κατάληψη των Αθηνών.

• Ο Αύγουστος και Αδριανός το ευεργέτησαν και ο Ηρώδης ο Αττικός ξανάκτισε το στάδιο.

• Ο Νέρων πήρε μαζί του στην Ρώμη, 500 αγάλματα από τους Δελφούς.

• Ο Μεγάλος Κωνσταντίνος μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη τα καλύτερα έργα.

• Όταν ο Ιουλιανός ο Αποστάτης προσπάθησε να επαναφέρει πίσω την Ελληνική θρησκεία και ζήτησε την συμβουλή του μαντείου, η Πυθία του έδωσε τον ακόλουθο χρησμό:
«Πες στον βασιλιά ότι οι τοίχοι έχουν πέσει σε σήψη;
Ο Απόλλων δεν έχει πλέον ναό, ούτε προφητείες,
ούτε Κασταλία πηγή. Το ρυάκι, που είχε τόσα να πει,
έχει στερέψει.»

Πηγές:

• http://www.culture.gr/2/21/211/21110a/g211ja01.html
• http://www.holidayshop.gr/texts.asp?ElementId=2346
• http://www.delphi.gr http://hellas.teipir.gr/prefectures/greek/Fokidas/Delfoi.htm